上德不德，是以有德； 下德不失德，是以無德。 上德無為而無以為； 下德為之而有以為。 上仁為之而無以為； 上義為之而有以為。 上禮為之而莫之應，則攘臂而扔之。 故失道而後德，失德而後仁，失仁而後義，失義而後禮。 夫禮者，忠信之薄而亂之首。 前識者，道之華而愚之始。 是以大丈夫處其厚，不居其薄；處其實，不居其華。 故去彼取此。

上德不德，是以有德； 下德不失德，是以無德。 上德無為而無以為； 下德為之而有以為。 上仁為之而無以為； 上義為之而有以為。 上禮為之而莫之應，則攘臂而扔之。 故失道而後德，失德而後仁，失仁而後義，失義而後禮。 夫禮者忠信之薄，而亂之首也。 前識者，道之華，而愚之始也。 是以大丈夫處其厚，不居其薄；處其實，不居其華。 故去彼取此。

• Hai bản thống nhất, chỉ khác ở dấu câu và trợ từ, ý nghĩa tương đồng.

Bậc thượng đức không chấp là đức, nên thật có đức; Bậc hạ đức chấp giữ đức, nên chẳng còn đức. Thượng đức vô vi, không vì mà làm; Hạ đức hữu vi, làm mà có ý để làm.

Thượng nhân làm mà không chấp; Thượng nghĩa làm mà có ý chấp; Thượng lễ làm mà không ai ứng, thì vung tay cưỡng ép.

Bởi vậy, mất Đạo rồi mới có Đức; Mất Đức rồi mới có Nhân; Mất Nhân rồi mới có Nghĩa; Mất Nghĩa rồi mới có Lễ.

Lễ là bề mỏng của trung tín, là đầu mối của loạn. Tri thức khôn sớm là hoa của Đạo, là đầu mối của ngu.

Cho nên, bậc đại trượng phu giữ phần dày, không ở phần mỏng; Giữ phần thực, không ở phần hoa。 Bỏ kia, lấy đây。

• “Thượng đức không đức”: người có đức thật không tự cho là có – như nước chảy mà không nghĩ mình đang làm ơn. 👉 Cái chân thật không cần gắn nhãn.

• “Hạ đức hữu vi”: càng cố tỏ ra có đức thì càng xa đức – vì đã xen ý muốn và tự ngã.

• “Thứ tự mất mát”: từ Đạo → Đức → Nhân → Nghĩa → Lễ – càng xuống thì càng hình thức, càng xa gốc. 👉 Khi lòng đã không còn tự nhiên, phải dùng quy tắc để giữ trật tự – mà quy tắc nhiều thì rối loạn sinh.

• “Lễ là đầu mối của loạn”: khi người ta chỉ còn hình thức mà mất chân tâm, lễ nghĩa trở thành vỏ trống – cạnh tranh về vẻ ngoài.

• “Tri thức khôn sớm là hoa của Đạo”: biết nhiều mà không có gốc, dễ sinh kiêu ngạo – trí mà không tĩnh thì thành ngu.

• “Giữ phần dày, bỏ phần mỏng”: sống thật, không phô; chọn gốc, bỏ ngọn; chọn tĩnh, bỏ hoa。

• Đức chân thật là không chấp đức.
• Khi mất Đạo, người ta cần đức để giữ; mất đức, cần nhân; mất nhân, cần nghĩa; mất nghĩa, phải dùng lễ.
• Càng xa gốc, càng nhiều hình thức – sinh loạn.
• Người trí giữ phần dày và thật, không ở phần mỏng và hoa。

• Nhầm: Không cần lễ nghĩa. Gỡ: Lễ có giá trị khi còn gốc thật – chỉ mất nghĩa khi thành vỏ rỗng.

• Nhầm: “Không chấp đức” là buông xuôi. Gỡ: Là làm tự nhiên, không vì danh đức; đó mới là đức thật。

Chương 38 mở đầu phần “Đức kinh”: dạy rằng đức thật không phô, hành động vô danh mới bền. Khi xã hội phải dựa vào lễ nghĩa và hình thức, nghĩa là đã xa Đạo. Giữ phần dày, sống thật – ấy là trở về với gốc。