dpBook là không gian ghi chép và chia sẻ do dp xây dựng, tập trung vào hai mảng chính:

• Lập trình & Công nghệ Kiến thức nền tảng, kinh nghiệm dự án, và công cụ giúp lập trình viên làm việc hiệu quả. Chủ điểm: Rust, DevOps, Security, Distributed Systems.

• Đời sống & Tư duy Suy tư từ Đạo Đức Kinh, Phật Pháp, quản trị, học tập, đến lối sống tối giản. Một góc nhìn cân bằng giữa hiệu suất công việc và chất lượng đời sống.

觀自在菩薩，行深般若波羅蜜多時， 照見五蘊皆空，度一切苦厄。 舍利子，色不異空，空不異色；色即是空，空即是色； 受想行識，亦復如是。 舍利子，是諸法空相，不生不滅，不垢不淨，不增不減。 是故空中無色，無受想行識； 無眼耳鼻舌身意，無色聲香味觸法； 無眼界，乃至無意識界； 無無明，亦無無明盡，乃至無老死，亦無老死盡； 無苦集滅道，無智亦無得，以無所得故。 菩提薩埵，依般若波羅蜜多故，心無罣礙； 無罣礙故，無有恐怖，遠離顛倒夢想，究竟涅槃。 三世諸佛，依般若波羅蜜多故，得阿耨多羅三藐三菩提。 故知般若波羅蜜多，是大神咒，是大明咒，是無上咒，是無等等咒， 能除一切苦，真實不虛。 故說般若波羅蜜多咒，即說咒曰： 揭諦 揭諦，波羅揭諦，波羅僧揭諦，菩提薩婆訶。

觀世音菩薩，行深般若波羅蜜多時， 照見五蘊空，度一切苦厄。

照見五蘊皆空，度一切苦厄。

舍利子，色不異空，空不異色；色即是空，空即是色； 受想行識，亦復如是。

舍利子，是諸法空相，不生不滅，不垢不淨，不增不減。

是故空中無色，無受想行識； 無眼耳鼻舌身意，無色聲香味觸法； 無眼界，乃至無意識界； 無無明，亦無無明盡，乃至無老死，亦無老死盡。

無苦集滅道，無智亦無得，以無所得故。

菩提薩埵，依般若波羅蜜多故，心無罣礙； 無罣礙故，無有恐怖，遠離顛倒夢想，究竟涅槃。

故知般若波羅蜜多，是大神咒，是大明咒，是無上咒，是無等等咒， 能除一切苦，真實不虛。 故說般若波羅蜜多咒，即說咒曰： 揭諦 揭諦，波羅揭諦，波羅僧揭諦，菩提薩婆訶。

Gate Gate Pāragate Pārasaṃgate Bodhi Svāhā

Đạo Đức Kinh (道德經) là trước tác của Lão Tử (老子), ra đời khoảng thế kỷ VI–IV TCN. Tác phẩm gồm hơn 5.000 chữ Hán, truyền thống chia thành 81 chương, phân làm hai phần:

• Đạo kinh (道經): bàn về Đạo, bản thể, nguyên lý vận hành.
• Đức kinh (德經): bàn về Đức, ứng xử, quản trị, dưỡng sinh.

道可道，非常道。名可名，非常名。 無名天地之始；有名萬物之母。 故常無，欲以觀其妙；常有，欲以觀其徼。 此兩者，同出而異名，同謂之玄。 玄之又玄，衆妙之門。

道可道也，非恆道也。名可名也，非恆名也。 無名萬物之始也；有名萬物之母也。 恆無欲也，以觀其眇；恆有欲也，以觀其所噭（或作「徼」）。 兩者同出，異名同謂，玄之又玄，眾妙之門。

• 「常」 ⇆ 「恆」；「妙」 ⇆ 「眇」；「徼」 ⇆ 「所噭」。
• 帛書 thêm nhiều助詞「也」, nhấn sắc thái khẳng định.
• 「天地之始」 (WB) ⇆ 「萬物之始」 (帛): dời trọng tâm từ vũ trụ sang vạn vật.

• 「天地之始」 (WB) → nhấn vũ trụ bao quát ⇆ 「萬物之始」 (帛) → nhấn sinh thành cụ thể.
• 「妙」 (mầu nhiệm) ⇆ 「眇」 (vi tế, nhỏ bé khó thấy).
• 「徼 / 所噭」: hiểu như ranh giới, nơi hiển lộ giữa hữu–vô.

天下皆知美之為美，斯惡已；皆知善之為善，斯不善已。 故有無相生，難易相成，長短相形，高下相傾，音聲相和，前後相隨。 是以聖人處無為之事，行不言之教；萬物作焉而不辭，生而不有，為而不恃，功成而不處。 夫唯不處，故弗去。

天下皆知美為美，惡已；皆知善為善，不善已。 故有無相生，難易相成，長短相形，高下相盈，音聲相和，前後相隨。 是以聖人處無為之事，行不言之教；萬物作而弗始，生而弗有，為而弗恃，功成而不居。 夫唯不居，是以不去。

• 「傾」 (nghiêng, dựa vào) ⇆ 「盈」 (đầy, tràn).
• 「不處」 (không dừng trú) ⇆ 「不居」 (không ở, không giữ).
• 「弗辭 / 弗始」: WB nhấn không thoái thác,帛 nhấn không khởi xướng。

• 「傾」 → nghiêng lệch, WB nhấn sự so sánh → ⇆ 「盈」 → đầy tràn,帛 nhấn sự đối ứng.
• 「不處」 (không dừng trú) ⇆ 「不居」 (không ở, không giữ).
• 「弗辭」 (không thoái thác) ⇆ 「弗始」 (không khởi xướng).

不尚賢，使民不爭； 不貴難得之貨，使民不為盜； 不見可欲，使民心不亂。

是以聖人之治，虛其心，實其腹，弱其志，強其骨。 常使民無知、無欲，使夫智者不敢為也。 為無為，則無不治。

不尙賢，使民不爭； 不貴難得之貨，使民不為盜； 不見可欲，使民心不亂。

是以聖人之治也，虛其心，實其腹，弱其志，強其骨。 常使民無知無欲，使夫智者不敢為也。 為無為，則無不治。

• 「治」 (WB) ⇆ 「治也」 (帛) →帛 thêm trợ từ khẳng định.
• Văn bản gần như trùng khớp, khác biệt không nhiều so với chương 1–2.

• Chữ dùng phần lớn thống nhất,帛書 chỉ thêm “也” (trợ từ).
• Ý nghĩa không đổi: nhấn mạnh trị bằng giản dị, vô vi, không khơi gợi dục vọng。

道沖，而用之或不盈。 淵兮似萬物之宗； 挫其銳，解其紛，和其光，同其塵； 湛兮似或存。 吾不知誰之子，象帝之先。

道冲，而用之有弗盈也； 淵兮似萬物之宗； 挫其銳，解其忿，和其光，同其塵； 湛兮似或存。 吾不知誰之子，象帝之先。

• 「或不盈」 (WB) ⇆ 「有弗盈也」 (帛) →帛 dùng phủ định trực tiếp hơn.
• 「解其紛」 (WB) ⇆ 「解其忿」 (帛) → khác biệt: “紛” (rối loạn bên ngoài) vs “忿” (giận dữ nội tâm).

• 「紛」 vs 「忿」: rối loạn bên ngoài ⇆ giận dữ nội tâm.
• 「或不盈」 (mơ hồ: hoặc là không đầy) ⇆ 「有弗盈也」 (rõ ràng: có điều chẳng đầy).

天地不仁，以萬物為芻狗； 聖人不仁，以百姓為芻狗。 天地之間，其猶橐籥乎？ 虛而不屈，動而愈出。 多言數窮，不如守中。

天地不仁，以萬物為芻狗； 聖人不仁，以百姓為芻狗。 天地之間，其猶橐籥歟？ 虛而不屈，動而愈出。 多言數窮，不若守中。

• 「乎」 (WB) ⇆ 「歟」 (帛): chỉ khác trợ từ nghi vấn.
• 「不如守中」 (WB) ⇆ 「不若守中」 (帛): cùng nghĩa, khác chữ.

谷神不死，是謂玄牝。 玄牝之門，是謂天地根。 綿綿若存，用之不勤。

谷神不死，是謂玄牝。 玄牝之門，是謂天地根。 綿綿若存，用之不勤。

• Bản帛書 gần như trùng khớp với Vương Bật, chỉ khác chút về dạng chữ, không đổi ý.

天長地久。 天地所以能長且久者，以其不自生，故能長生。 是以聖人後其身而身先；外其身而身存。 以其無私，故能成其私。

天長地久。 天地之所以能長且久者，以其不自生，故能長生。 是以聖人後其身而身先；外其身而身存。 非以其無私邪？故能成其私。

• 帛書 có câu nghi vấn: 「非以其無私邪？」 (há chẳng vì không tư riêng ư?) thay vì trần thuật 「以其無私」。
• Các chữ còn lại cơ bản thống nhất (chỉ khác tiểu tự/thuật ngữ trợ từ), ý không đổi.

上善若水。 水善利萬物而不爭，處眾人之所惡，故幾於道。 居善地，心善淵，與善仁，言善信，正善治，事善能，動善時。 夫唯不爭，故無尤。

上善若水。 水善利萬物而不爭，處眾人之所惡，故幾於道。 居善地，心善淵，與善仁，言善信，政善治，事善能，動善時。 夫唯不爭，故無尤。

• 「正善治」 (WB) ⇆ 「政善治」 (帛): khác chữ, cùng nghĩa “việc trị chính sự phải thiện”.
• Còn lại thống nhất.

持而盈之，不如其已； 揣而銳之，不可長保。 金玉滿堂，莫之能守； 富貴而驕，自遺其咎。 功遂身退，天之道。

持而盈之，不如其已； 揣而銳之，不可長保。 金玉盈室，莫之能守； 富貴而驕，自遺其咎。 功成身退，天之道。

• 「滿堂」 (WB) ⇆ 「盈室」 (帛): cùng nghĩa “đầy ắp trong nhà”.
• 「功遂身退」 (WB) ⇆ 「功成身退」 (帛): “sự nghiệp xong thì lui về”, ý tương đồng.

載營魄抱一，能無離乎？ 專氣致柔，能嬰兒乎？ 滌除玄覽，能無疵乎？ 愛民治國，能無為乎？ 天門開闔，能為雌乎？ 明白四達，能無知乎？ 生之畜之，生而不有，為而不恃，長而不宰，是謂玄德。

載營魄抱一，能無離乎？ 專氣致柔，能如嬰兒乎？ 滌除玄覽，能無疵乎？ 愛民治國，能無為乎？ 天門啟闔，能為雌乎？ 明白四達，能無知乎？ 生之畜之，生而弗有，為而弗恃，長而不宰，是謂玄德。

• 「能嬰兒乎」 (WB) ⇆ 「能如嬰兒乎」 (帛): thêm chữ “如”, nghĩa không đổi.
• 「生而不有」 (WB) ⇆ 「生而弗有」 (帛): khác chữ, ý tương đồng “sinh mà không chiếm hữu”.

三十輻共一轂，當其無，有車之用。 埏埴以為器，當其無，有器之用。 鑿戶牖以為室，當其無，有室之用。 故有之以為利，無之以為用。

三十輻共一毂，當其無，有車之用。 埏埴為器，當其無，有器之用。 鑿戶牖為室，當其無，有室之用。 故有之以為利，無之以為用。

• 「轂」 (WB) ⇆ 「毂」 (帛): cùng nghĩa “trục bánh xe”.
• 「埏埴以為器」 (WB) ⇆ 「埏埴為器」 (帛): chữ “以” lược bỏ, ý không đổi.

Ba mươi nan xe cùng về một trục — nhờ chỗ trống ở giữa mà xe chạy được. Nặn đất sét thành đồ gốm — nhờ chỗ rỗng bên trong mà có thể đựng được. Đục cửa, khoét cửa sổ làm nhà — nhờ chỗ rỗng bên trong mà ở được. Cho nên, có đem lại lợi, nhưng chính cái không mới làm nên công dụng.

• Nan xe và trục: nan nhiều, trục cứng, nhưng nhờ khoảng rỗng ở tâm mà bánh xe quay được.
• Đồ gốm: đất sét làm thành hình, nhưng phần hữu ích chính là chỗ rỗng chứa bên trong.
• Căn nhà: tường bao quanh, nhưng phần để sống là không gian trống bên trong.

• “Có” (hình, chất) đem lại lợi ích.
• “Không” (rỗng, trống) mới là điều làm nên công dụng thật sự.

• Nhầm: “Đề cao cái không” = phủ nhận cái có. Gỡ: Cái có và cái không bổ sung cho nhau: có cho hình dạng, không cho công dụng.
• Nhầm: “Không” = trống rỗng vô nghĩa. Gỡ: Cái rỗng chính là chỗ để sinh ra giá trị sử dụng.

Chương 11 nhắc rằng: “có” làm nên hình dạng, nhưng “không” mới làm nên công dụng. Muốn sống hài hòa, phải biết coi trọng cả hình lẫn rỗng, cả cái thấy được và cái không thấy được。

五色令人目盲； 五音令人耳聾； 五味令人口爽； 馳騁畋獵，令人心發狂； 難得之貨，令人行妨。 是以聖人為腹不為目，故去彼取此。

五色令人目盲； 五音令人耳聾； 五味令人口爽； 馳騁田獵，令人心狂； 難得之貨，令人行妨。 是以聖人為腹不為目，故去彼取此。

• 「畋獵」 (WB) ⇆ 「田獵」 (帛): đều nghĩa là săn bắn.
• 「心發狂」 (WB) ⇆ 「心狂」 (帛): ý nghĩa tương tự, chỉ lòng người loạn.

Năm sắc khiến mắt loạn mù; Năm âm khiến tai ù điếc; Năm vị khiến lưỡi dở dại; Đua ngựa, săn bắn khiến lòng người cuồng; Của hiếm khó được khiến việc làm hỏng. Bởi vậy, thánh nhân lo cho cái bụng, không chạy theo con mắt — bỏ cái kia, lấy cái này。

• Năm sắc / năm âm / năm vị: cái đẹp, cái hay, cái ngon — quá độ sẽ làm giác quan mê loạn, không còn sáng suốt.
• Đua săn: trò vui cực độ, kích thích → làm lòng người cuồng si.
• Của hiếm: càng ham muốn thì càng gây rối loạn xã hội, nảy sinh tranh đoạt.
• Thánh nhân: chăm lo cái bụng (nhu cầu thật sự, sự sống) chứ không chạy theo mắt (ảo vọng, phù hoa).

• Quá độ trong hưởng thụ giác quan → mê loạn.
• Tham cầu của hiếm → hỏng hành vi.
• Bậc trí chọn giản dị: lo cái cần, bỏ cái thừa.

• Nhầm: Chương này cấm cái đẹp, âm nhạc, món ngon. Gỡ: Không phải cấm, mà là cảnh báo lạm dụng, quá độ → mất quân bình.
• Nhầm: “Lo cho cái bụng” = chỉ lo vật chất. Gỡ: Ý là lo nhu cầu thiết yếu, nền tảng; không phải chạy theo hư vinh.

Chương 12 dạy: giác quan và ham muốn quá độ sẽ làm loạn tâm. Hãy sống giản dị, lo cái cần (bụng) hơn là chạy theo phù hoa (mắt). Đó là cách giữ lòng an và đời sống bền lâu。

寵辱若驚，貴大患若身。 何謂寵辱若驚？ 寵為下，得之若驚，失之若驚，是謂寵辱若驚。 何謂貴大患若身？ 吾所以有大患者，為吾有身，及吾無身，吾有何患？ 故貴以身為天下，若可寄天下；愛以身為天下，若可托天下。

寵辱若驚，貴大患若身。 何謂寵辱若驚？ 寵為下，得之若驚，失之若驚，是謂寵辱若驚。 何謂貴大患若身？ 吾所以有大患者，為吾有身。及吾無身，吾有何患？ 故以身為天下，若可寄天下；愛以身為天下，若可托天下。

• Hai bản gần như giống hệt, chỉ lược vài chữ nhỏ, không đổi nghĩa.

Vinh nhục đều đáng sợ như nhau; trọng đại hoạn nạn như chính thân mình. Thế nào là “vinh nhục đều đáng sợ”? Vinh là ở dưới: được nó thì sợ, mất nó cũng sợ. Thế nên vinh nhục đều đáng sợ. Thế nào là “trọng đại hoạn nạn như chính thân”? Sở dĩ ta có hoạn nạn lớn là vì ta có thân. Nếu không chấp thân, còn gì để lo? Vậy: ai coi thân mình như thiên hạ thì có thể giao thiên hạ; ai yêu thân mình như thiên hạ thì có thể trao thiên hạ.

• “Vinh nhục đều đáng sợ”: Được khen sợ mất, bị chê cũng sợ. Cả hai đều trói buộc tâm.
• “Hoạn nạn do có thân”: Chấp thân → sinh tham, sợ, lo → có khổ. Nếu bớt chấp thân → tâm an.
• “Coi thân như thiên hạ”: Người biết coi thân mình bình đẳng với muôn người, không tư riêng, mới đáng giao phó thiên hạ.

• Vinh và nhục đều là xiềng xích nếu tâm bám chấp.
• Hoạn nạn đến từ chấp thân.
• Người vô tư, coi thân và thiên hạ làm một, mới xứng đáng gánh vác.

• Nhầm: “Không chấp thân” = coi thường mạng sống. Gỡ: Là coi nhẹ ích kỷ, không phải bỏ mạng sống.
• Nhầm: “Vinh nhục đều sợ” = không phấn đấu. Gỡ: Ý là không bị lệ thuộc khen chê, vẫn làm việc đúng.

Chương 13 dạy: vinh nhục chỉ là hai mặt của sự bám chấp; hoạn nạn gốc từ cái tôi. Khi coi thân như thiên hạ, vô tư không tư lợi, ta mới đủ sức gánh vác và được tin trao phó。

視之不見名曰夷； 聽之不聞名曰希； 搏之不得名曰微。 此三者不可致詰，故混而為一。 其上不皦，其下不昧； 繩繩不可名，復歸於無物。 是謂無狀之狀，無物之象，是謂惚恍。 迎之不見其首，隨之不見其後。 執古之道，以御今之有。 能知古始，是謂道紀。

視之不見，名曰夷； 聽之不聞，名曰希； 搏之不得，名曰微。 此三者不可致詰，故混而為一。 其上不皦，其下不昧； 繩繩不可名，復歸於無物。 是謂無狀之狀，無物之象，是謂惚恍。 迎之不見其首，隨之不見其後。 執古之道，以御今之有。 能知古始，是謂道紀。

• Hai bản thống nhất gần như tuyệt đối, chỉ khác chút dấu câu và chữ nhỏ, ý nghĩa không đổi.

Nhìn mà không thấy, gọi là 夷 (di); Nghe mà không nghe, gọi là 希 (hi); Nắm mà không được, gọi là 微 (vi). Ba thứ ấy không thể khảo xét, nên hòa làm một. Trên chẳng sáng, dưới chẳng tối; Mênh mang không tên, trở về chỗ vô vật. Đó gọi là: hình của cái vô hình, tượng của cái vô vật — mơ hồ, huyền ảo. Đón trước không thấy đầu, theo sau không thấy cuối. Giữ Đạo xưa để trị việc nay. Biết được đầu mối xưa, ấy gọi là mạch của Đạo。

• 夷 / 希 / 微: ba cách cảm nhận Đạo (thấy/ nghe/ chạm) đều bất khả đắc. Đạo vượt ngoài giác quan.
• “Không sáng, không tối”: vượt ngoài nhị nguyên phân biệt.
• “Vô trạng chi trạng, vô vật chi象”: có hình như không hình, có tượng như không vật — mơ hồ nhưng hiện diện.
• “Giữ Đạo xưa để trị việc nay”: hiểu gốc xưa để ứng xử hiện tại, thuận mạch Đạo thì không lạc.

• Đạo không thể nắm bắt bằng giác quan thông thường.
• Nó mơ hồ nhưng là gốc mọi sự.
• Giữ mạch Đạo xưa để sống trọn vẹn hôm nay.

• Nhầm: Đạo mơ hồ = vô nghĩa. Gỡ: Chính sự mơ hồ mới bao trùm hết thảy, không đóng khung.
• Nhầm: “Không sáng, không tối” = mờ mịt, không phân biệt. Gỡ: Là vượt lên phân biệt cực đoan, chứ không phủ nhận sáng/tối.

Chương 14 khẳng định: Đạo không thể nắm bằng giác quan, nhưng nó là đầu mối muôn đời. Biết giữ mạch xưa của Đạo thì ứng xử hôm nay luôn thuận tự nhiên, không lạc đường。

古之善為道者，微妙玄通，深不可識。 夫唯不可識，故強為之容： 豫兮若冬涉川； 猶兮若畏四鄰； 儼兮其若客； 渙兮若冰將釋； 敦兮其若樸； 曠兮其若谷； 混兮若濁。 孰能濁以靜之徐清？孰能安以久動之徐生？ 保此道者不欲盈。夫唯不盈，故能蔽不新成。

古之善為道者，微妙玄通，深不可識。 夫唯不可識，故強為之容： 豫兮若冬涉川； 猶兮若畏四鄰； 儼兮其若客； 渙兮若冰將釋； 敦兮其若樸； 曠兮其若谷； 混兮若濁。 孰能濁以靜之徐清？孰能安以久動之徐生？ 保此道者不欲盈。唯不盈，故能蔽而不成新。

• Dị văn nhỏ: cuối bản Vương Bật ghi 「蔽不新成」, bản Mã Vương Đôi ghi 「蔽而不成新」, ý đều là “giữ không đầy, nên không hỏng, không sinh mới giả tạo”.

Người xưa khéo theo Đạo, vi diệu, huyền thông, sâu không thể biết. Chính vì không thể biết, nên miễn cưỡng mô tả dáng họ: Thận trọng như qua sông mùa đông; Cẩn thận như sợ bốn bề lân cận; Trang nghiêm như khách; Tan loãng như băng sắp tan; Chất phác như gỗ mộc; Rộng rãi như thung lũng; Lẫn lộn như nước đục. Ai có thể khiến đục lắng dần mà trong? Ai có thể khiến yên lâu mà sinh động? Người giữ Đạo không muốn đầy. Chính vì không đầy, nên không hỏng, không sinh giả mới。

• Không thể biết: Người theo Đạo chân chính không khoe, nên khó nắm bắt.
• Dáng dấp mô tả: thận trọng, cẩn thận, khiêm nhường, mềm mại, chất phác, bao dung.
• “Đục mà lắng dần trong”: để mặc tự nhiên, không cưỡng ép; tĩnh lâu thì tự sáng.
• “Không muốn đầy”: biết dừng, không cầu hoàn hảo cực độ, nên bền vững.

• Người theo Đạo sống vi diệu, khó đoán, nhưng toát lên dáng điệu khiêm cung và tự nhiên.
• Đục có thể trong, yên có thể sinh — nhờ thuận tự nhiên.
• Không ham đầy → giữ được lâu bền.

• Nhầm: Người theo Đạo mờ mịt, vô dụng. Gỡ: Thực ra họ khiêm tốn, tự nhiên, không khoe, nên khó nắm bắt.
• Nhầm: “Không ham đầy” = không phấn đấu. Gỡ: Ý là biết chừng mực, không chạy theo cực độ dễ hỏng.

Chương 15 mô tả dáng dấp người theo Đạo: khiêm nhường, cẩn trọng, chất phác, bao dung, mềm mại. Biết dừng, không ham đầy, nên lâu bền và thuận tự nhiên。

致虛極，守靜篤。 萬物並作，吾以觀復。 夫物芸芸，各復歸其根。 歸根曰靜，靜曰復命。 復命曰常，知常曰明。 不知常，妄作凶。 知常容，容乃公，公乃全，全乃天，天乃道，道乃久，沒身不殆。

致虛極，守靜篤。 萬物並作，吾以觀復。 夫物芸芸，各復歸其根。 歸根曰靜，靜曰復命。 復命曰常，知常曰明。 不知常，妄作凶。 知常容，容乃公，公乃全，全乃天，天乃道，道乃久，沒身不殆。

• Hai bản gần như thống nhất hoàn toàn, không khác biệt đáng kể.

Giữ hư tĩnh đến cực, giữ tĩnh lặng đến sâu. Muôn vật cùng sinh, ta nhìn thấy sự trở lại. Vạn vật sum suê, đều quay về gốc. Quay về gốc gọi là tĩnh, tĩnh gọi là trở về mệnh. Trở về mệnh gọi là thường, biết thường gọi là sáng. Không biết thường, làm bậy thì hung. Biết thường thì dung, dung thì công, công thì toàn, toàn thì hợp trời, hợp trời thì hợp Đạo, hợp Đạo thì lâu dài, suốt đời không nguy。

• Hư và tĩnh: trạng thái lặng rỗng, giúp thấy rõ sự trở về của muôn vật.
• Trở về gốc: mọi vật đều quay lại cội nguồn → vòng sinh diệt tự nhiên.
• “Biết thường”: hiểu quy luật vận hành vĩnh hằng.
• “Không biết thường”: cưỡng ép trái tự nhiên → gặp họa.
• Tiến trình: biết thường → dung → công bằng → toàn vẹn → hợp trời → hợp Đạo → lâu bền.

• Đạo dạy: lặng và rỗng để thấy sự trở về gốc.
• Hiểu quy luật thường hằng → sáng suốt.
• Thuận Đạo thì bền lâu, vô nguy.

• Nhầm: “Hư tĩnh” = vô vi tiêu cực. Gỡ: Thực ra là giữ lòng lặng để thấy rõ, chứ không phải lười biếng.
• Nhầm: “Quay về gốc” = quay lại quá khứ. Gỡ: Ý là về bản tính, bản mệnh, không phải thời gian.

Chương 16 dạy: giữ hư và tĩnh để thấy vạn vật trở về gốc. Hiểu quy luật thường hằng thì sáng suốt, thuận theo Đạo thì lâu bền, suốt đời không nguy。

太上，下知有之； 其次，親而譽之； 其次，畏之； 其次，侮之。 信不足焉，有不信焉。 悠兮其貴言。 功成事遂，百姓皆謂我自然。

太上，下知有之； 其次，親而譽之； 其次，畏之； 其次，侮之。 信不足焉，有不信焉。 猶兮其貴言。 功成事立，有司百姓皆謂自然。

• Dị văn nhỏ: 「事遂」 (WB) ⇆ 「事立」 (帛), đều chỉ “việc thành”.
• 「百姓皆謂我自然」 (WB) ⇆ 「有司百姓皆謂自然」 (帛): bản Mã Vương Đôi thêm “quan lại và dân đều cho là tự nhiên”.

Bậc trị nước cao nhất, dân chỉ biết có mà thôi. Thứ đến, dân thân mà khen. Thứ nữa, dân sợ. Thấp nhất, dân khinh. Nếu lòng tin không đủ, dân cũng chẳng tin. Người giỏi thì ít lời. Việc thành, công xong, trăm họ đều nói: “Tự nhiên thế thôi”.

• Bốn bậc trị dân: (1) Tốt nhất: dân chỉ biết có, không bị áp đặt; (2) Kế đến: dân yêu khen; (3) Thấp hơn: dân sợ; (4) Tệ nhất: dân khinh.
• Niềm tin: lãnh đạo thiếu tín thì dân cũng chẳng tin.
• Ít lời: người giỏi không phô trương, nói ít làm nhiều.
• “Tự nhiên”: khi việc thành công, dân cảm thấy tự nhiên như vốn dĩ, không thấy công của ai.

• Trị dân tốt nhất: vô hình, dân sống tự nhiên.
• Quyền lực ép buộc → dân sợ hoặc khinh.
• Người lãnh đạo ít lời, làm việc thuận tự nhiên.

• Nhầm: Lãnh đạo tốt là phải được dân ca ngợi nhiều. Gỡ: Được ca ngợi vẫn chưa phải cao nhất. Cao nhất là vô hình, để dân sống tự nhiên.
• Nhầm: Ít lời = thờ ơ, không làm gì. Gỡ: Ít lời là hành động âm thầm, hiệu quả, không khoe khoang.

Chương 17 dạy: lãnh đạo tốt nhất là vô hình, ít lời, làm việc thuận tự nhiên. Khi công thành việc xong, dân cảm thấy “tự nhiên vậy thôi”, đó là đạo trị quốc cao nhất。

大道廢，有仁義； 智慧出，有大偽； 六親不和，有孝慈； 國家昏亂，有忠臣。

大道廢，有仁義； 智慧出，有大偽； 六親不和，有孝子； 邦家昏亂，有忠臣。

• 「孝慈」 (WB) ⇆ 「孝子」 (帛): một bên nói “hiếu và từ”, một bên nói “người con hiếu”, ý gần giống.
• 「國家」 (WB) ⇆ 「邦家」 (帛): đều nghĩa “quốc gia”.

Khi Đại Đạo mất, mới có nhân nghĩa; Khi trí khôn nổi, mới sinh giả dối lớn; Khi trong nhà bất hòa, mới có hiếu từ; Khi quốc gia loạn lạc, mới có trung thần。

• “Đại Đạo mất”: Khi xã hội không còn thuận Đạo, người ta mới dựng ra nhân nghĩa để thay thế.
• “Trí khôn nổi”: Xảo trí nhiều thì giả dối cũng sinh.
• “Nhà bất hòa”: Mới cần nhấn mạnh hiếu từ.
• “Nước loạn”: Mới cần ca tụng trung thần. → Ý chung: các giá trị nhân nghĩa, hiếu, trung… chỉ xuất hiện như biện pháp cứu chữa khi Đạo đã suy.

• Khi thuận Đạo, mọi thứ tự nhiên hài hòa, không cần nhân nghĩa giả lập.
• Khi mất Đạo, xã hội phải nêu cao nhân nghĩa, trung hiếu như liều thuốc chữa.

• Nhầm: Chương này phủ nhận nhân nghĩa, trung hiếu. Gỡ: Không phải phủ nhận, mà nhắc: nếu gốc Đạo còn thì mọi thứ tự nhiên, không cần nhấn mạnh giả lập.

Chương 18 cho thấy: nhân nghĩa, hiếu trung chỉ là dấu hiệu cứu chữa khi Đạo đã suy. Gốc là giữ Đạo, để mọi sự tự nhiên hài hòa, không cần tô vẽ。

絕聖棄智，民利百倍； 絕仁棄義，民復孝慈； 絕巧棄利，盜賊無有。 此三者，以為文不足，故令有所屬： 見素抱樸，少私寡欲。

絕聖棄知，民利百倍； 絕仁棄義，民復孝子； 絕巧棄利，盜賊無有。 此三者，以為文不當，故令有所屬： 見素抱樸，少私寡欲。

• 「棄智」 (WB) ⇆ 「棄知」 (帛): trí/tri, ý gần giống.
• 「孝慈」 (WB) ⇆ 「孝子」 (帛): bản WB nói “hiếu và từ”, bản MWD nói “người con hiếu”.
• 「文不足」 (WB) ⇆ 「文不當」 (MWD): bản WB nói “văn không đủ”, bản MWD nói “văn không hợp”, ý đều là hình thức không đủ để giải quyết.

Bỏ thánh, bỏ trí, dân lợi gấp trăm; Bỏ nhân, bỏ nghĩa, dân lại hiếu từ; Bỏ khéo, bỏ lợi, trộm cướp không có. Ba điều này, chỉ dựa vào lời nói thì chưa đủ, nên cần có chỗ nương tựa: Thấy sự mộc mạc, ôm lấy chất phác, bớt riêng tư, ít ham muốn。

• “Bỏ thánh, bỏ trí”: không đề cao trí khôn giả tạo, dân sẽ lợi thật.
• “Bỏ nhân, bỏ nghĩa”: khi không phô trương nhân nghĩa, con người trở lại với hiếu từ tự nhiên.
• “Bỏ khéo, bỏ lợi”: không chạy theo mánh khéo và lợi lộc → trộm cướp tự mất.
• “Ba điều này”: chỉ nói suông chưa đủ, phải có gốc: sống chất phác, ít tư lợi, ít dục vọng.

• Hình thức nhân nghĩa, trí khôn, khéo lợi… chỉ là giả lập khi mất Đạo.
• Trở lại chất phác, giản dị, tự nhiên mới là gốc của trị thế.

• Nhầm: Bỏ hết thánh, trí, nhân, nghĩa. Gỡ: Ý là bỏ sự giả tạo phô trương, không phải bỏ đạo đức thật.
• Nhầm: Ít dục vọng = không phấn đấu. Gỡ: Là giữ nhu cầu vừa phải, không tham vô độ.

Chương 19 dạy: bỏ sự phô trương giả tạo của trí khôn, nhân nghĩa, khéo lợi; trở lại chất phác, giản dị, ít dục vọng. Đó mới là gốc cho xã hội an ổn。

絕學無憂。 唯之與阿，相去幾何？美之與惡，相去何若？ 人之所畏，不可不畏。 荒兮，其未央哉！ 眾人熙熙，如享太牢，如春登臺。 我獨泊兮，其未兆；如嬰兒之未孩； 儽儽兮，若無所歸。 眾人皆有餘，而我獨若遺。 我愚人之心也哉！沌沌兮。 俗人昭昭，我獨昏昏；俗人察察，我獨悶悶。 澹兮其若海，飂兮若無止。 眾人皆有以，而我獨頑且鄙。 我獨異於人，而貴食母。

絕學無憂。 唯與阿，相去幾何？美與惡，相去若何？ 人之所畏，不可不畏。 荒兮，其未央哉！ 衆人熙熙，如登春臺，如享大牢。 我獨若遺，未兆；如嬰兒未孩； 儽儽兮，若無所歸。 衆人皆有餘，我獨若遺。 我愚人之心也哉！混兮。 俗人昭昭，我獨昏昏；俗人察察，我獨悶悶。 澹兮其若海，飂兮若無止。 衆人皆有以，而我獨頑且鄙。 我獨異於人，而貴食母。

• 「唯之與阿」 (WB) ⇆ 「唯與阿」 (MWD): cách viết hơi khác, nghĩa như nhau.
• 「美之與惡」 (WB) ⇆ 「美與惡」 (MWD): không đổi nghĩa.
• 「沌沌兮」 (WB) ⇆ 「混兮」 (MWD): đều chỉ trạng thái mơ hồ, hỗn độn.

Dứt học thì hết lo. “Ừ” với “ồ”, khác nhau là bao? Đẹp với xấu, khác nhau thế nào? Điều người đời sợ, không thể không sợ. Mênh mang thay, chưa cùng tận! Người đời vui vẻ, như ăn lễ trọng, như lên đài xuân. Ta thì một mình trầm lặng, chưa manh nha; như trẻ sơ sinh chưa biết cười. Bơ vơ như chẳng nơi về. Người đời dư dật, ta một mình như bị bỏ lại. Lòng ta thật ngốc thay, mơ hồ rối bời. Người đời sáng rõ, ta một mình tối tăm; người đời sắc sảo, ta một mình đần độn. Mênh mang như biển cả, gió thổi không ngừng. Người đời đều có chỗ để, ta một mình vụng và quê. Ta riêng khác người, vì quý ở chỗ: ăn nguồn mẹ。

• “Dứt học”: bỏ sự học giả tạo, phân biệt, mới hết lo âu.
• “Ừ với ồ, đẹp với xấu”: sự phân biệt nhỏ nhặt, bám chấp vô ích.
• “Người đời vui vẻ”: mải mê theo lễ nghi, hưởng thụ.
• “Ta như trẻ sơ sinh”: người theo Đạo giữ sự hồn nhiên, chưa phân biệt, chưa tính toán.
• “Người đời sáng rõ, ta tối tăm”: người theo Đạo không bon chen trí xảo, nên như kẻ ngu.
• “Ăn nguồn mẹ”: trở về gốc Đạo, lấy đó làm quý.

• Người đời phân biệt sáng/tối, đẹp/xấu → sinh lo.
• Người theo Đạo giữ hồn nhiên, mộc mạc, như trẻ thơ.
• Quý ở chỗ trở về nguồn gốc (mẹ) của muôn vật.

• Nhầm: “Dứt học” = bỏ hết học hành. Gỡ: Ý là bỏ sự học phân biệt, giả tạo; không phải phủ nhận tri thức chân thật.
• Nhầm: “Người theo Đạo là ngu dại, quê mùa”. Gỡ: Họ không khoe trí xảo, nhưng giữ chân thực, hồn nhiên, mới thật sáng suốt.

Chương 20 cho thấy: người theo Đạo khác người đời. Họ không chạy theo phân biệt, không đắm lễ nghi, giữ hồn nhiên như trẻ, và quý ở chỗ trở về nguồn mẹ của muôn vật。

孔德之容，惟道是從。 道之為物，惟恍惟惚。 惚兮恍兮，其中有象； 恍兮惚兮，其中有物。 窈兮冥兮，其中有精； 其精甚真，其中有信。 自古及今，其名不去，以閱眾甫。 吾何以知眾甫之然哉？以此。

孔德之容，惟道是從。 道之物，惟惚惟恍。 惚兮恍兮，其中有象； 恍兮惚兮，其中有物。 窈兮冥兮，其中有精； 其精甚真，其中有信。 自古及今，其名不去，以閱衆甫。 吾何以知衆甫之然哉？以此。

• 「道之為物」 (WB) ⇆ 「道之物」 (MWD): khác chữ nhỏ, ý không đổi.
• 「眾甫」 viết khác nhau, cùng chỉ “muôn loài”.

Dáng vẻ của Đức lớn, chỉ theo Đạo. Đạo là vật, mơ hồ huyền ảo. Mơ hồ mà trong đó có tượng; Huyền ảo mà trong đó có vật. Thẳm sâu tối tăm mà trong đó có tinh; Tinh ấy rất thật, trong đó có lòng tin. Từ xưa đến nay, tên ấy chẳng mất, để soi muôn loài. Ta vì sao biết muôn loài như vậy? Chính nhờ đây。

• “Đức lớn theo Đạo”: Đức chân thật chỉ thuận Đạo.
• “Mơ hồ, huyền ảo”: Đạo khó thấy rõ, nhưng không phải không có.
• “Có tượng, có vật”: trong cái mơ hồ vẫn ẩn chứa hình và chất.
• “Có tinh, có tín”: tinh vi nhưng chân thật, có thể tin cậy.
• “Từ xưa đến nay không mất”: Đạo hằng hữu, soi chiếu muôn loài.

• Đạo mơ hồ nhưng chứa đựng hình, vật, tinh, tín.
• Đức lớn thuận theo Đạo.
• Nhờ đó mà ta biết muôn loài vận hành từ xưa đến nay.

• Nhầm: Đạo huyền ảo = vô nghĩa. Gỡ: Đạo khó nắm bắt, nhưng bên trong có thực chất và chân thật.
• Nhầm: Đức là do rèn luyện ngoài Đạo. Gỡ: Đức lớn là hệ quả của việc thuận theo Đạo, không phải tô vẽ.

Chương 21 khẳng định: Đạo tuy huyền ảo khó nắm, nhưng chứa chân thật, hằng hữu và đáng tin. Đức lớn chỉ thuận theo Đạo, và nhờ Đạo ta biết được muôn loài từ xưa đến nay。

曲則全，枉則直，窪則盈，弊則新，少則得，多則惑。 是以聖人抱一為天下式。 不自見故明，不自是故彰，不自伐故有功，不自矜故長。 夫唯不爭，故天下莫能與之爭。 古之所謂曲則全者，豈虛言哉！誠全而歸之。

曲則全，枉則直，窪則盈，敝則新，少則得，多則惑。 是以聖人執一為天下牧。 不自見，故明；不自是，故彰；不自伐，故有功；不自矜，故能長。 夫唯不爭，故天下莫與之爭。 古之所謂曲全者，豈虛言哉！誠全而歸之。

• 「抱一」 (WB) ⇆ 「執一」 (MWD): nghĩa như nhau, đều chỉ giữ một (Đạo).
• 「式」 (WB) ⇆ 「牧」 (MWD): bản WB: làm khuôn phép, bản MWD: làm người chăn dắt. Ý gần nhau.
• 「弊則新」 (WB) ⇆ 「敝則新」 (MWD): đều nghĩa hư hỏng thì mới mới.

Cong thì toàn, lệch thì thẳng, trũng thì đầy, hỏng thì mới, ít thì được, nhiều thì rối. Cho nên, thánh nhân giữ một để làm khuôn phép cho thiên hạ. Không tự thấy mình nên sáng; không tự cho mình đúng nên rõ; không tự khoe nên có công; không tự kiêu nên lâu dài. Chính vì không tranh, nên thiên hạ không ai tranh nổi. Xưa nói: “Cong thì toàn”, há phải lời suông sao? Thật vậy, toàn vẹn rồi sẽ quy về đó。

• “Cong thì toàn, lệch thì thẳng”: nghịch lý bề ngoài, nhưng thuận theo Đạo thì mới toàn vẹn.
• “Ít thì được, nhiều thì rối”: giản dị đem lại lợi, phức tạp dễ loạn.
• “Giữ một”: giữ gốc Đạo, làm mẫu mực.
• “Không tự thấy, không tự khoe”: khiêm nhường nên sáng, công, lâu dài.
• “Không tranh”: vì không tranh, nên không ai tranh nổi.

• Đạo vận hành nghịch với cái nhìn thông thường: cong mới toàn, ít mới được.
• Người theo Đạo giữ khiêm nhường, không tranh giành, nên bền lâu.

• Nhầm: “Cong, lệch” = chấp nhận sai trái. Gỡ: Ý là nhún nhường, linh hoạt để toàn vẹn, không phải sai lầm.
• Nhầm: Không tranh = yếu đuối. Gỡ: Không tranh là sức mạnh mềm, ai cũng phải thuận.

Chương 22 dạy: nghịch lý bề ngoài (cong, ít, hỏng) lại là lẽ thật để toàn vẹn. Người theo Đạo giữ một, khiêm nhường, không tranh, nên bền lâu và làm khuôn mẫu cho thiên hạ。

希言自然。 故飄風不終朝，驟雨不終日。 孰為此者？天地。 天地尚不能久，而況於人乎？ 故從事於道者，道者同於道； 德者同於德；失者同於失。 同於道者，道亦樂得之； 同於德者，德亦樂得之； 同於失者，失亦樂得之。 信不足焉，有不信焉。

希言自然。 飄風不終朝，驟雨不終日。 孰為此？天地。 天地尚不能久，而況於人乎？ 故從事道者，道者同於道； 德者同於德；失者同於失。 同於道者，道樂得之； 同於德者，德樂得之； 同於失者，失樂得之。 信不足，有不信。

• Hai bản rất gần nhau, chỉ khác vài chữ nhỏ, không đổi ý chính.

Ít lời thì tự nhiên. Gió dữ không thổi suốt buổi sáng, mưa rào không suốt ngày. Ai làm ra vậy? Trời đất. Trời đất còn không thể lâu, huống hồ là người? Cho nên: theo Đạo thì hợp Đạo, theo Đức thì hợp Đức, theo mất thì hợp mất. Hợp Đạo thì Đạo vui nhận; hợp Đức thì Đức vui nhận; hợp mất thì mất cũng vui nhận. Nếu lòng tin không đủ, thì cũng chẳng ai tin。

• “Ít lời tự nhiên”: nói ít mới thuận tự nhiên; lời nhiều dễ giả tạo.
• “Gió bão, mưa rào”: cái dữ không lâu bền, ngắn ngủi.
• “Theo Đạo – theo Đức – theo mất”: mỗi người sẽ đồng với cái mà họ theo.
• “Tin không đủ”: người lãnh đạo mà không có lòng tin thật thì dân cũng chẳng tin.

• Nói ít, thuận tự nhiên.
• Gió bão không bền, huống gì giả dối.
• Người hợp với cái gì thì cái đó cũng ứng lại.

• Nhầm: Ít lời = câm lặng, không nói. Gỡ: Không phải cấm nói, mà là nói vừa đủ, không giả tạo.
• Nhầm: “Theo mất” = cổ vũ cái xấu. Gỡ: Ý là ai theo cái gì thì tự chuốc cái đó, không phải khuyến khích mất.

Chương 23 dạy: nói ít, thuận tự nhiên. Cái dữ không bền. Ai theo Đạo thì hợp Đạo, theo Đức thì hợp Đức, theo mất thì mất. Muốn được tin, trước hết phải có lòng tin chân thật。

企者不立；跨者不行； 自見者不明；自是者不彰； 自伐者無功；自矜者不長。 其在道也，曰餘食贅行。 物或惡之，故有道者不處。

企者不立；跨者不行； 自見不明；自是不彰； 自伐無功；自矜不長。 於道也，若餘食贅行。 物或惡之，故有道者不居。

• 「餘食贅行」: thừa ăn, thừa đi = vô ích, dư thừa.
• 「不處」 (WB) ⇆ 「不居」 (MWD): nghĩa giống nhau, “người theo Đạo không ở chỗ ấy”.

Kiễng chân thì không đứng vững; bước dài thì không đi được. Tự khoe thì không sáng; tự cho mình đúng thì không rõ; Tự khen thì không công; tự kiêu thì không lâu. Trong Đạo, những cái ấy như cơm thừa, việc thừa. Muôn vật đều ghét, nên người có Đạo không ở đó。

• “Kiễng chân, bước dài”: làm dáng thì không bền.
• “Tự khoe, tự đúng, tự khen, tự kiêu”: đều là chấp ngã, giả tạo, không bền.
• “Cơm thừa, việc thừa”: những thứ vô ích, bị chán ghét.
• “Người theo Đạo không ở đó”: bậc Đạo không vướng vào kiêu ngạo, khoe khoang.

• Người tự khoe, tự kiêu thì không bền.
• Trong Đạo, kiêu ngạo như cơm thừa, việc thừa.
• Người có Đạo tránh xa sự phô trương.

• Nhầm: Tránh khoe khoang = sống mờ nhạt. Gỡ: Không khoe khoang không có nghĩa không làm, mà là để việc tự chứng.
• Nhầm: Từ chối kiêu ngạo = yếu thế. Gỡ: Thật ra là sức mạnh của khiêm tốn, bền vững.

Chương 24 dạy: phô trương, kiêu ngạo là vô ích, chẳng bền, như cơm thừa việc thừa. Người theo Đạo khiêm tốn, không ở chỗ ấy, nên mới lâu dài và đáng tin。

有物混成，先天地生。 寂兮寥兮，獨立而不改，周行而不殆，可以為天下母。 吾不知其名，字之曰道，強為之名曰大。 大曰逝，逝曰遠，遠曰反。 故道大、天大、地大、人亦大。 域中有四大，而人居其一焉。 人法地，地法天，天法道，道法自然。

有物混成，先天地生。 寂兮寥兮，獨立不改，周行不殆，可以為天下母。 吾未知其名，字之曰道，強名之曰大。 大曰逝，逝曰遠，遠曰反。 故道大、天大、地大、人亦大。 域中有四大，而人居其一焉。 人法地，地法天，天法道，道法自然。

• Hai bản hầu như giống nhau, chỉ khác vài chữ nhỏ, không đổi nghĩa.

Có vật hỗn thành, sinh trước trời đất. Lặng thay, trống thay! Đứng riêng mà không đổi, vận hành khắp mà không nguy, có thể làm mẹ thiên hạ. Ta không biết tên nó, tạm gọi là Đạo, gượng gọi là Lớn. Lớn thì trôi đi, trôi thì xa, xa thì trở lại. Cho nên: Đạo lớn, Trời lớn, Đất lớn, Người cũng lớn. Trong cõi có bốn lớn, mà Người ở một trong đó. Người theo Đất, Đất theo Trời, Trời theo Đạo, Đạo theo tự nhiên。

• “Có vật hỗn thành”: chỉ Đạo, tồn tại trước trời đất.
• “Mẹ thiên hạ”: Đạo là gốc sinh ra muôn vật.
• “Tên là Đạo, gượng gọi Lớn”: Đạo không tên, chỉ tạm đặt.
• “Lớn → trôi → xa → trở lại”: vận hành tuần hoàn.
• “Bốn lớn”: Đạo, Trời, Đất, Người.
• “Người theo Đất, Đất theo Trời, Trời theo Đạo, Đạo theo tự nhiên”: trật tự vận hành, quy về tự nhiên.

• Đạo sinh trước trời đất, là mẹ thiên hạ.
• Đạo lớn, vận hành tuần hoàn.
• Người cũng là một trong bốn lớn, nên phải thuận tự nhiên.

• Nhầm: Đạo là thần linh sáng tạo. Gỡ: Đạo không phải thần nhân hóa, mà là nguyên lý tự nhiên.
• Nhầm: “Người lớn” = con người trên hết. Gỡ: Người chỉ là một trong bốn lớn, phải thuận theo, không đứng trên.

Chương 25 dạy: Đạo có trước trời đất, là gốc sinh muôn vật, vận hành tuần hoàn, hằng hữu. Người là một trong bốn lớn, phải thuận tự nhiên, theo Đạo mà sống。

Có vật hỗn thành, sinh trước trời đất。 Lặng thay, trống thay! Đứng riêng mà không đổi, vận hành khắp mà không nguy, có thể làm mẹ thiên hạ。 Ta không biết tên nó, tạm gọi là Đạo, gượng gọi là Lớn。 Lớn thì trôi đi, trôi thì xa, xa thì trở lại。 Cho nên: Đạo lớn, Trời lớn, Đất lớn, Người cũng lớn。 Trong cõi có bốn lớn, mà Người ở một trong đó。 Người theo Đất, Đất theo Trời, Trời theo Đạo, Đạo theo tự nhiên。

重為輕根，靜為躁君。 是以君子終日行不離輜重。 雖有榮觀，燕處超然。 奈何萬乘之主，而以身輕天下？ 輕則失本，躁則失君。

重為輕根，靜為躁君。 是以聖人終日行不離輜重。 雖有榮觀，燕處超然。 奈何萬乘之王，而以身輕天下？ 輕則失本，躁則失君。

• 「君子」 (WB) ⇆ 「聖人」 (MWD): bậc quân tử / bậc thánh nhân, ý gần giống.
• 「之主」 (WB) ⇆ 「之王」 (MWD): chủ ⇆ vương, đều chỉ vua.

Nặng là gốc của nhẹ, tĩnh là chủ của động. Cho nên, bậc quân tử đi suốt ngày không rời hành trang nặng. Dù có cảnh vinh hoa, khi ở yên vẫn siêu nhiên. Sao mà vua ngự vạn cỗ xe, lại lấy thân khinh thiên hạ? Khinh thì mất gốc, động thì mất chủ。

• “Nặng là gốc của nhẹ”: giữ trọng tâm, vững chãi thì mới bền.
• “Tĩnh là chủ của động”: tĩnh mới điều động được động.
• “Không rời hành trang nặng”: người trí luôn giữ cái gốc, không lơi lỏng.
• “Vua mà khinh thiên hạ”: kẻ lãnh đạo coi nhẹ dân thì mất gốc trị quốc.

• Nặng là gốc, tĩnh là chủ.
• Người lãnh đạo phải giữ gốc, không khinh suất.
• Khinh suất, nóng vội → mất gốc, mất quyền.

• Nhầm: “Nặng” = nặng nề, chậm chạp. Gỡ: Ý là trọng, có gốc, chứ không phải trì trệ.
• Nhầm: “Tĩnh” = bất động. Gỡ: Tĩnh là làm chủ, không bị cuốn loạn; vẫn có động, nhưng động có gốc.

Chương 26 dạy: nặng là gốc, tĩnh là chủ. Người lãnh đạo nếu khinh suất, nóng vội thì mất gốc, mất quyền. Giữ gốc và tĩnh mới bền lâu và vững chắc。

善行，無轍跡； 善言，無瑕謫； 善數，不用籌策； 善閉，無關楗而不可開； 善結，無繩約而不可解。 是以聖人常善救人，故無棄人； 常善救物，故無棄物。 是謂襲明。 故善人者，不善人之師； 不善人者，善人之資。 不貴其師，不愛其資，雖智大迷，是謂要妙。

善行無轍跡； 善言無瑕謫； 善計不用籌策； 善閉無關鍵而不可開； 善結無繩約而不可解。 是以聖人常善救人，故無棄人； 常善救物，故無棄物。 是謂襲明。 故善人者，不善人之師； 不善人者，善人之資。 不貴其師，不愛其資，雖智大迷，是謂要妙。

• 「善數」 (WB) ⇆ 「善計」 (MWD): tính toán khéo, ý như nhau.
• 「關楗」 (WB) ⇆ 「關鍵」 (MWD): then cửa, khóa cửa, không đổi nghĩa.

Đi giỏi thì không để dấu vết; Nói giỏi thì không để lỗi lầm; Tính giỏi thì không cần bàn toán; Khóa giỏi thì không then chốt mà không mở được; Buộc giỏi thì không dây buộc mà không gỡ được. Cho nên, thánh nhân thường khéo cứu người, nên không bỏ ai; Thường khéo cứu vật, nên không bỏ vật gì. Ấy gọi là theo ánh sáng. Cho nên: người thiện là thầy của kẻ bất thiện; kẻ bất thiện là vốn của người thiện. Không quý thầy, không yêu vốn, thì dù có trí cũng lạc lối. Ấy gọi là yếu quyết vi diệu。

• “Đi giỏi không vết”: làm mà không để lại dấu, không phô trương.
• “Nói giỏi không lỗi”: lời hợp thời, hợp lẽ, không gây hại.
• “Khóa, buộc”: khéo léo vô hình, không thấy mà bền chắc.
• “Không bỏ người, không bỏ vật”: thánh nhân bao dung, không bỏ sót.
• “Người thiện là thầy, kẻ bất thiện là vốn”: hai mặt nương nhau; thiện giúp hóa bất thiện, bất thiện là bài học cho thiện.

• Làm giỏi, nói giỏi, xử giỏi đều không phô trương.
• Thánh nhân bao dung, không bỏ người vật.
• Thiện và bất thiện nương nhau: biết quý thầy và vốn mới không lạc.

• Nhầm: Bao dung = dung túng. Gỡ: Bao dung là không bỏ rơi, nhưng vẫn hóa độ, dẫn dắt.
• Nhầm: Dùng kẻ bất thiện = cổ vũ xấu. Gỡ: Dùng ở đây là xem họ làm vốn để học, không phải khuyến khích xấu.

Chương 27 dạy: hành động, lời nói, xử lý giỏi đều khéo léo vô hình. Thánh nhân bao dung, không bỏ người vật. Thiện và bất thiện nương nhau: biết quý thầy và vốn thì không lạc, đó là yếu quyết vi diệu。

知其雄，守其雌，為天下谿。 為天下谿，常德不離，復歸於嬰兒。 知其白，守其黑，為天下式。 為天下式，常德不忒，復歸於無極。 知其榮，守其辱，為天下谷。 為天下谷，常德乃足，復歸於樸。 樸散則為器，聖人用之則為官長。 故大制不割。

知雄守雌，為天下谿； 為天下谿，常德不離，復歸於嬰兒。 知白守黑，為天下式； 為天下式，常德不忒，復歸於無極。 知榮守辱，為天下谷； 為天下谷，常德乃足，復歸於樸。 樸散為器，聖人用之，則為官長。 故大制不割。

• 「知其雄」 (WB) ⇆ 「知雄」 (MWD): không đổi nghĩa.
• 「白/黑, 榮/辱」: các cặp đối lập → giữ cả hai mặt.
• 「大制不割」: khuôn lớn không cắt, tức quy luật lớn thì không chia cắt.

Biết cái hùng, giữ cái nhu, làm khe suối thiên hạ. Làm khe suối thiên hạ, thì Đức thường không lìa, trở lại như trẻ thơ. Biết cái trắng, giữ cái đen, làm khuôn mẫu thiên hạ. Làm khuôn mẫu thiên hạ, thì Đức thường không sai, trở lại vô cực. Biết cái vinh, giữ cái nhục, làm thung lũng thiên hạ. Làm thung lũng thiên hạ, thì Đức thường đầy đủ, trở lại chất phác. Chất phác phân tán thì thành khí cụ, thánh nhân dùng thì làm chủ quan. Cho nên, khuôn lớn không chia cắt。

• Giữ cái đối nghịch: biết hùng nhưng giữ nhu, biết trắng giữ đen, biết vinh giữ nhục → dung hòa đối cực.
• “Khe suối, thung lũng”: biểu tượng cho chỗ thấp, bao dung, nhận hết.
• “Trở lại trẻ thơ”: hồn nhiên, thuần khiết.
• “Trở lại chất phác”: giữ gốc mộc mạc, chưa bị chia cắt.
• “Đại chế không cắt”: khuôn lớn (Đạo) bao trùm, không phân chia.

• Người theo Đạo dung hòa đối cực, giữ nhu nhược, nhục thấp để bao dung.
• Trở về trẻ thơ, vô cực, chất phác.
• Đạo là khuôn lớn, không chia cắt.

• Nhầm: Giữ nhu, nhục = yếu đuối. Gỡ: Thật ra là sức mạnh bao dung, giữ vị trí thấp để dung chứa.
• Nhầm: Trở về chất phác = lạc hậu. Gỡ: Chất phác là gốc, từ đó mới sinh dụng, không phải lạc hậu.

Chương 28 dạy: người theo Đạo dung hòa đối cực, giữ nhu, giữ nhục để bao dung. Trở về trẻ thơ, chất phác, thuận theo khuôn lớn Đạo vốn không chia cắt。

將欲取天下而為之，吾見其不得已。 天下神器，不可為也，不可執也。 為者敗之，執者失之。 是以聖人無為，故無敗；無執，故無失。 夫物或行或隨，或歔或吹，或強或羸，或載或隳。 是以聖人去甚，去奢，去泰。

將欲取天下而為之，吾見其不得已。 天下神器，不可為也，不可執也。 為者敗之，執者失之。 是以聖人無為，故無敗；無執，故無失。 物或行或隨，或歔或吹，或強或羸，或載或隳。 故聖人去甚、去奢、去泰。

• Hai bản thống nhất gần như hoàn toàn.
• 「去甚、去奢、去泰」: bỏ điều thái quá, xa hoa, kiêu mạn.

Muốn nắm lấy thiên hạ mà làm theo ý mình, ta thấy chẳng thể được. Thiên hạ là khí cụ thần diệu, không thể làm theo, không thể nắm giữ. Làm thì hỏng, nắm thì mất. Cho nên, thánh nhân vô vi, nên không hỏng; không nắm, nên không mất. Vạn vật: kẻ đi, người theo; kẻ thổi, người hô; kẻ mạnh, người yếu; kẻ nâng, người đổ. Cho nên, thánh nhân bỏ điều quá mức, bỏ xa hoa, bỏ kiêu mạn。

• “Thiên hạ khí cụ”: vũ trụ, tự nhiên — một hệ thống tinh vi, không thể cưỡng ép điều khiển.
• “Làm thì hỏng, nắm thì mất”: càng cố kiểm soát, càng thất bại.
• “Vô vi”: hành động thuận theo tự nhiên, không cưỡng cầu.
• “Đi – theo, mạnh – yếu, nâng – đổ”: các cặp đối lập, thể hiện vận hành biến hóa của vạn vật.
• “Bỏ quá, bỏ xa hoa, bỏ kiêu”: quay về giản dị, điều độ, khiêm tốn.

• Thiên hạ (vũ trụ) là hệ thống tự vận hành, không thể cưỡng ép.
• Làm quá, nắm chặt → thất bại.
• Thánh nhân thuận tự nhiên, không cực đoan, giữ trung dung.

• Nhầm: “Không làm” = buông xuôi. Gỡ: “Vô vi” là làm đúng lúc, đúng cách, không cưỡng ép.
• Nhầm: “Không nắm giữ” = thiếu trách nhiệm. Gỡ: Là biết giới hạn, tin vào quy luật vận hành tự nhiên.

Chương 29 dạy: thiên hạ vận hành theo Đạo, không thể cưỡng ép. Làm quá thì hỏng, nắm chặt thì mất. Người trí thuận tự nhiên, bỏ điều thái quá, xa hoa và kiêu mạn — đó là Đạo của bền vững。

以道佐人主者，不以兵強天下。 其事好還；師之所處，荊棘生焉。 大軍之後，必有凶年。 善有果而已，不敢以取強。 果而勿矜，果而勿伐，果而勿驕，果而不得已，果而勿強。 物壯則老，是謂不道，不道早已。

以道佐人主者，不以兵彊天下。 其事好還；師之所居，荊棘生焉。 大軍之後，必有凶年。 善者果而已，不敢以取彊。 果而勿矜，果而勿伐，果而勿驕，果而不得已，果而勿彊。 物彊則老，是謂不道，不道早已。

• Hai bản chỉ khác ở chữ "強/彊" và vài cách chấm câu, không đổi ý.

Người giúp vua bằng Đạo, không dùng binh lực để khuất phục thiên hạ. Việc cưỡng ép thường hay quay lại hại mình; nơi quân đội đi qua, gai góc mọc đầy. Sau chiến tranh lớn, tất có năm đói. Người giỏi chỉ đạt kết quả, rồi dừng lại, không lấy đó mà kiêu. Làm xong mà không khoe, không phô, không cậy, không vì mình, không cưỡng. Vạn vật mạnh lên thì sớm già, đó là trái Đạo; trái Đạo thì chóng tàn。

• “Không dùng binh mạnh để khuất phục”: cưỡng ép người khác, dù thắng, cũng gây oán hận và rối loạn lâu dài. Như việc trị người mà dùng ép buộc – yên một lúc nhưng lòng dân tan. 👉 Trong đời thường: ép người khác nghe theo ý mình, chỉ khiến họ xa cách hơn.

• “Việc cưỡng ép thường quay lại”: mọi hành động đi ngược tự nhiên sẽ phản lại chính người làm. Giống như kéo dây cung quá căng, sớm muộn cũng đứt.

• “Sau chiến tranh, năm đói”: mỗi chiến thắng bằng bạo lực đều để lại hậu quả, dù thắng cũng là mất. Đạo dạy thắng mà không tổn.

• “Người giỏi chỉ đạt kết quả rồi dừng”: làm đủ, không tham. Khi hoàn thành, biết lui, đó là trí tuệ. Giống người nấu ăn — lửa vừa chín là ngon, quá tay là cháy.

• “Không khoe, không phô, không cậy, không cưỡng”: hành động thuận Đạo là làm xong rồi thôi, không dính mắc vào công lao.

• “Mạnh thì sớm già”: cái gì lên cực thì sớm suy — như cây lớn quá mau thì gãy, con người quá căng thì mệt. Sống thuận vừa, lâu bền mới là thuận Đạo.

• Dùng Đạo mà trị, không dùng vũ lực hay cưỡng chế.
• Việc cưỡng ép sớm mang hậu quả ngược.
• Làm xong thì dừng, không phô, không kiêu, không cưỡng.
• Cái gì lên cực thì sớm tàn — chỉ thuận tự nhiên mới lâu bền.

• Nhầm: “Không dùng binh” = không hành động. Gỡ: Là không cưỡng ép, không dùng bạo lực; vẫn hành động nhưng hợp thời và nhân hòa.

• Nhầm: “Không khoe công” = không được tự hào. Gỡ: Là không dính mắc vào công lao, nhưng vẫn trân trọng giá trị của việc đã làm.

Chương 30 dạy: hành động thuận Đạo là làm vừa đủ, không cưỡng ép, không khoe công. Mọi điều cực đều chóng tàn; chỉ người biết dừng, thuận tự nhiên mới lâu dài và bình an。

夫佳兵者，不祥之器，物或惡之，故有道者不處焉。 君子居則貴左，用兵則貴右。 兵者，不祥之器，非君子之器，不得已而用之。 恬淡為上，勝而不美。 而美之者，是樂殺人。 夫樂殺人者，不可以得志於天下矣。 吉事尚左，凶事尚右。 偏將軍居左，上將軍居右，言以喪禮處之也。 殺人之衆，以哀悲泣之，戰勝以喪禮處之。

佳兵者，不祥之器，物或惡之，故有道者不處。 君子居則貴左，用兵則貴右。 兵者不祥之器，非君子之器，不得已而用之。 恬淡為上，勝而不美。 樂殺人者，不可以得志於天下。 吉事尚左，凶事尚右。 偏將軍居左，上將軍居右，以喪禮處之。 殺人之衆，以哀悲泣之，戰勝以喪禮處之。

• Hai bản thống nhất về ý: binh là khí xấu, chỉ dùng khi bất đắc dĩ.
• “左/右” biểu trưng cho lành và dữ: trái là tường hòa, phải là chiến sự.

Vũ khí đẹp là khí chẳng lành, vạn vật đều ghét, nên người theo Đạo không ở nơi ấy. Bậc quân tử ở thì quý bên trái, dùng binh thì quý bên phải. Binh là khí chẳng lành, không phải vật của quân tử, chỉ bất đắc dĩ mới dùng. Khi dùng, lấy sự yên tĩnh làm quý; thắng mà không lấy đó làm vui. Kẻ lấy chiến thắng làm vui, tức là ưa giết người — người như vậy không thể được lòng thiên hạ. Việc lành thì chuộng bên trái, việc dữ thì chuộng bên phải. Tướng phụ ở bên trái, đại tướng ở bên phải, nghĩa là lấy lễ tang mà xử sự. Giết nhiều người thì thương xót mà khóc, thắng trận cũng nên dùng lễ tang mà đối xử。

• “Vũ khí đẹp là khí chẳng lành”: bất kỳ công cụ giết chóc nào, dù làm tinh xảo đến mấy, vẫn mang khí dữ. Dùng nó là đánh thức điều bất an trong lòng người. 👉 Như trong đời: lời sắc bén, nếu dùng để thắng người khác, cũng làm tổn thương.

• “Người theo Đạo không ở nơi ấy”: không tìm vui trong thắng thua. Người có Đạo tránh nơi bạo lực, dù chỉ trong tâm.

• “Binh là khí chẳng lành, chỉ bất đắc dĩ mới dùng”: đôi khi phải hành động cứng rắn, nhưng tâm vẫn phải mềm, không ưa chém giết. 👉 Trong công việc, khi buộc phải kỷ luật ai, hãy làm vì trách nhiệm, không vì giận dữ.

• “Thắng mà không vui”: chiến thắng luôn là cái giá. Có người thua, có điều mất. Biết điều đó thì lòng không thể vui trọn.

• “Lấy lễ tang mà xử sự”: ý nói giữ lòng thương xót, coi chiến thắng như điều đáng tiếc, không phải để tự hào. 👉 Dù đạt được thành tựu lớn, người trí vẫn khiêm tĩnh, nhớ rằng có cái gì đó đã mất đi.

• Binh là công cụ chẳng lành, chỉ dùng khi thật cần.
• Thắng mà không vui, vì chiến thắng là tổn thất.
• Hành động mạnh nhưng giữ lòng mềm — đó là Đạo của nhân từ và tỉnh thức.

• Nhầm: “Không dùng binh” = yếu hèn, không tự vệ. Gỡ: Là tránh khởi sự bạo lực, nhưng vẫn biết bảo vệ chính nghĩa khi cần.

• Nhầm: “Thắng mà buồn” = chối bỏ thành quả. Gỡ: Không phải phủ nhận, mà là nhìn thắng lợi với lòng tỉnh táo và thương xót.

Chương 31 dạy: người theo Đạo không lấy bạo lực làm vui, không lấy thắng làm kiêu. Hành động bất đắc dĩ, mà tâm vẫn mềm và sáng — đó là thắng mà không tổn, mạnh mà không hại。

道常無名。 樸雖小，天下不敢臣。 侯王若守之，萬物將自賓。 天地相合，以降甘露，民莫之令而自均。 始制有名，名亦既有，夫亦將知止，知止可以不殆。 譬道之在天下，猶川谷之於江海。

道恆無名。 樸雖小，天下莫能臣。 侯王若守之，萬物將自賓。 天地相合，以降甘露，民莫之令而自均。 始制有名，名亦既有，夫亦將知止，知止可以不殆。 譬道在天下，猶川谷之於江海。

• Hai bản gần như giống nhau, chỉ khác ở chữ “常 / 恆”.
• “樸” là mộc mạc, chất gốc, chưa bị chạm khắc — tượng trưng cho Đạo nguyên sơ.

Đạo vốn vô danh. Chất phác tuy nhỏ, song thiên hạ không ai có thể khiến nó làm tôi. Nếu bậc vua chúa giữ được Đạo ấy, muôn vật sẽ tự tìm đến quy thuận. Trời đất hòa hợp, mưa móc rơi xuống — dân chẳng cần ai sai khiến mà tự điều hòa. Khi bắt đầu đặt ra tên gọi, tức là đã có phân biệt; biết dừng ở đó thì không lỗi lầm. Ví như Đạo trong thiên hạ, như sông suối chảy về biển lớn。

• “Đạo vốn vô danh”: Đạo không cần tên gọi hay hình thức, như không khí — luôn hiện hữu nhưng chẳng ai sở hữu.

• “Chất phác tuy nhỏ, thiên hạ không khiến nó làm tôi”: cái gốc mộc mạc là nền tảng của tất cả. Ai thuận theo nó thì tự cường, ai cưỡng lại thì tự yếu. Như nước: mềm yếu mà không ai thắng được.

• “Nếu vua giữ được Đạo, muôn vật tự đến quy thuận”: người lãnh đạo giữ lòng tĩnh và chân thành thì dân tự an; không cần nhiều mệnh lệnh. 👉 Giống người cha, người mẹ hiền: không cần la mắng mà con vẫn nghe, vì trong lòng họ có đạo đức hiển nhiên.

• “Trời đất hòa hợp, mưa móc rơi xuống”: khi Đạo vận hành, mọi thứ tự cân bằng — không cần ép, không cần điều khiển.

• “Đặt tên là bắt đầu phân biệt”: khi đã đặt tên, là đã chia tách — điều tốt, điều xấu, điều đúng, điều sai. Biết dừng ở đó, không chấp vào danh, thì giữ được tâm an.

• “Đạo như sông suối về biển”: Đạo bao dung, tiếp nhận mọi dòng chảy; sông nào cũng về biển, người nào cũng về Đạo — chỉ cần không tự khép lòng.

• Đạo không tên, nhưng hiện diện khắp nơi.
• Giữ được tâm chất phác thì tự tại, không bị chi phối.
• Khi thuận Đạo, mọi việc tự điều hòa, không cần cưỡng ép.

• Nhầm: “Vô danh” là mờ nhạt, không giá trị. Gỡ: Vô danh là không cần khoe; giá trị thật không cần phô.

• Nhầm: “Mưa móc tự rơi” nghĩa là buông xuôi. Gỡ: Không phải buông bỏ hành động, mà là tin vào tiến trình tự nhiên của Đạo.

Chương 32 dạy: Đạo vốn không tên mà khắp nơi hữu ích; giữ lòng mộc mạc, sống thuận tự nhiên thì mọi việc tự điều hòa. Đạo như biển lớn, dung chứa vạn dòng mà không tranh, đó là sức mạnh của tĩnh và vô danh。

知人者智，自知者明； 勝人者有力，自勝者強。 知足者富；強行者有志。 不失其所者久；死而不亡者壽。

知人者智，自知者明； 勝人者有力，自勝者強。 知足者富；強行者有志。 不失其所者久；死而不亡者壽。

• Hai bản thống nhất hoàn toàn về chữ và nghĩa.
• Câu ngắn, hàm súc, thể hiện triết lý “thắng mình hơn thắng người”.

Biết người là trí, biết mình là sáng. Thắng người là có sức, thắng mình là mạnh. Biết đủ là giàu; bền chí là có ý chí. Không rời gốc là lâu dài; chết mà chẳng mất là sống lâu。

• “Biết người là trí, biết mình là sáng”: hiểu người cần thông minh; hiểu chính mình cần trí tuệ sâu hơn. Người hiểu mình sẽ bớt so sánh và bớt khổ. 👉 Giống như người soi gương — chỉ khi dám nhìn thật, mới sửa được nét chưa ngay.

• “Thắng người là có sức, thắng mình là mạnh”: sức mạnh bề ngoài dễ thấy, nhưng sức mạnh bên trong – kiềm chế được bản thân – mới thật sự lớn. 👉 Trong đời: kiềm lời khi nóng, giữ bình tĩnh khi bị xúc phạm – đó là thắng mình.

• “Biết đủ là giàu”: người không tham thì không nghèo, vì lòng đã đủ. Giàu hay nghèo không ở túi tiền, mà ở tâm an.

• “Bền chí là có ý chí”: làm việc phải bền, không nản. Như dòng nước nhỏ, cứ chảy mãi sẽ xuyên đá.

• “Không rời gốc là lâu dài; chết mà chẳng mất là sống lâu”: giữ Đạo, giữ phẩm, thì dù thân hoại, tinh thần vẫn còn. Như hương thơm của người đức hạnh, tan mà vẫn còn vương.

• Hiểu người là trí, hiểu mình là minh.
• Thắng mình mới là mạnh.
• Biết đủ, biết bền, giữ gốc thì trường tồn.

• Nhầm: “Biết đủ” = không tiến bộ. Gỡ: Là không tham lam vô độ, nhưng vẫn nỗ lực trong tỉnh thức.

• Nhầm: “Thắng mình” = ép mình. Gỡ: Không phải đàn áp bản thân, mà là hiểu và điều phục cảm xúc bằng trí tuệ.

Chương 33 dạy: người hiểu mình thì sáng, thắng mình thì mạnh. Biết đủ là giàu, bền chí là lâu. Giữ tâm an và thuận Đạo – ấy là sống thọ không chỉ bằng năm tháng, mà bằng giá trị để lại。

大道泛兮，其可左右。 萬物恃之以生而不辭，功成而不名有。 衣養萬物而不為主，常無欲，可名於小； 萬物歸焉而不為主，可名為大。 以其終不自為大，故能成其大。

大道氾兮，其可左右。 萬物恃之以生而不辭，功成而不名有。 衣養萬物而不為主。 常無欲，可名於小； 萬物歸焉而不為主，可名為大。 以其終不自為大，故能成其大。

• Hai bản thống nhất về ý, chỉ khác chữ "泛 / 氾" – đều nghĩa là tràn khắp, lan rộng.

Đạo lớn lan khắp, đi về mọi hướng. Muôn vật nương vào đó mà sống, mà Đạo chẳng hề nói lời giúp đỡ. Công thành mà không nhận mình là có công. Đạo nuôi dưỡng vạn vật mà không làm chủ. Không mong cầu nên có thể gọi là nhỏ; Vạn vật quy về mà không làm chủ, nên có thể gọi là lớn. Vì Đạo chẳng bao giờ tự cho mình là lớn, nên mới thành ra thật lớn。

• “Đạo lớn lan khắp”: Đạo như không khí – vô hình, nhưng ở khắp nơi; ta sống trong đó mà ít khi nhận ra.

• “Muôn vật nương vào mà sống”: mọi sự sinh trưởng – từ cây, gió, mưa, người – đều nhờ quy luật tự nhiên của Đạo mà vận hành. 👉 Giống như điện trong nhà: ta chỉ thấy ánh sáng, không thấy dòng điện, nhưng nó hiện hữu trong mọi thứ.

• “Công thành mà không nhận”: Đạo giúp muôn vật thành tựu, nhưng chẳng đòi tên gọi. Như người làm việc thiện âm thầm, không chờ được khen.

• “Không mong cầu nên nhỏ”: nhỏ ở đây là khiêm, là không tranh. Nhỏ mà không yếu, vì nó chứa được tất cả.

• “Vạn vật quy về mà không làm chủ”: Đạo bao dung, tiếp nhận mọi thứ mà không sở hữu chúng. Như biển lớn nhận trăm sông, nhưng chẳng hề chiếm đoạt dòng nào.

• “Không tự cho là lớn, nên thành lớn thật”: người càng khiêm thì càng sâu. Như bóng của núi – càng cao, bóng càng phủ rộng, nhưng núi chẳng bao giờ nói về bóng của mình.

• Đạo bao la, nuôi dưỡng muôn vật mà không chiếm hữu.
• Khiêm nhường là sức mạnh thật sự.
• Càng không nhận, càng lớn lao.

• Nhầm: Khiêm nhường là hạ thấp bản thân. Gỡ: Khiêm không phải yếu, mà là sức mạnh tĩnh – làm mà không phô.

• Nhầm: “Không làm chủ” = thiếu trách nhiệm. Gỡ: Đạo không can thiệp, nhưng điều hòa tự nhiên – đó mới là cao nhất của lãnh đạo và nuôi dưỡng.

Chương 34 dạy: Đạo bao la, nuôi dưỡng mà không chiếm hữu, thành công mà không đòi công. Ai giữ được tâm như Đạo – làm mà không tự cho là lớn – thì sức ảnh hưởng sẽ tự nhiên lan tỏa, như hơi thở vô hình của trời đất。

執大象，天下往；往而不害，安平太。 樂與餌，過客止。 道之出口，淡乎其無味，視之不足見，聽之不足聞，用之不足既。

執大象，天下往；往而不害，安平太。 樂與餌，過客止。 道之出口，淡乎無味，視之不足見，聽之不足聞，用之不可既。

• Hai bản hầu như thống nhất, chỉ khác tiểu tiết trong chữ “不足既 / 不可既”, đều mang nghĩa “không bao giờ hết”.

Giữ lấy hình tượng lớn, thiên hạ sẽ hướng về. Hướng về mà không hại, sẽ được an ổn và thịnh trị. Âm nhạc, mồi ngon khiến khách dừng chân, Còn Đạo khi cất lời, nhạt như không vị. Nhìn chẳng thấy, nghe chẳng nghe, Dùng mãi mà không cùng。

• “Hình tượng lớn” (大象): là biểu hiện của Đạo – bao dung, không cố định một hình, nhưng mọi hình đều ở trong đó. Giữ được tâm “đại tượng”, người khác tự tìm đến. 👉 Giống như người lãnh đạo có đức lớn: không cần chiêu dụ, người tự đến gần.

• “Âm nhạc, mồi ngon khiến khách dừng chân”: cái đẹp dễ thu hút, nhưng chỉ là tạm. Khi hết vị ngon, người lại đi. Đạo thì khác – tuy nhạt, nhưng lâu bền. 👉 Như nước: không màu, không mùi, nhưng mọi sinh vật đều cần.

• “Đạo nhạt như không vị”: Đạo không khoe mình, không gắt gỏng, không mời gọi. Chính vì thế, nó không làm mỏi người.

• “Nhìn chẳng thấy, nghe chẳng nghe”: Đạo không phải thứ cảm nhận bằng giác quan, mà bằng trực giác và sự tĩnh lặng.

• “Dùng mãi mà không cùng”: Khi lòng người sống thuận Đạo – giản dị, chân thành – thì nguồn lực và năng lượng bên trong như suối, không bao giờ cạn.

• Cái lớn thật sự không cần tô vẽ – ai thấy cũng tự hướng về.
• Cái đẹp bên ngoài chỉ níu chân tạm thời; cái tĩnh bên trong mới khiến lòng người an.
• Đạo tuy nhạt mà sâu, tuy vô vị mà không cùng。

• Nhầm: Đạo “nhạt” là vô cảm. Gỡ: Đạo nhạt là thanh, không dính mắc. Như nước trong, không màu nhưng phản chiếu mọi sắc.

• Nhầm: Giữ đại tượng là phải to lớn, quyền lực. Gỡ: Giữ đại tượng là giữ tâm bao dung – dung nạp muôn ý, muôn người.

Chương 35 dạy: cái thật không cần tô điểm, cái tĩnh không cần phô trương. Đạo không mời gọi mà ai cũng tìm đến, như nước – nhạt mà nuôi sống, tĩnh mà vô cùng。

將欲歙之，必固張之； 將欲弱之，必固強之； 將欲廢之，必固興之； 將欲奪之，必固與之。 是謂微明。 柔勝剛，弱勝強。 魚不可脫於淵，國之利器不可以示人。

將欲歙之，必張之； 將欲弱之，必強之； 將欲廢之，必興之； 將欲奪之，必與之。 是謂微明。 柔勝剛，弱勝強。 魚不可脫於淵，國利器不可以示人。

• Hai bản tương đồng, chỉ khác vài chữ phụ như “固” hoặc “之”，không ảnh hưởng ý nghĩa.

Muốn co lại, trước phải giãn ra; Muốn làm yếu, trước phải làm mạnh; Muốn bỏ đi, trước phải hưng lên; Muốn lấy đi, trước phải cho ra. Ấy gọi là ánh sáng vi tế. Mềm thắng cứng, yếu thắng mạnh. Cá không nên rời khỏi vực sâu; Vũ khí lợi hại của quốc gia không nên phô ra cho người xem。

• “Co – giãn, mạnh – yếu, hưng – phế”: các mặt đối lập trong tự nhiên và trong đời sống. Muốn đạt kết quả bền vững, phải biết chu kỳ vận hành của Đạo – tiến lùi hài hòa. 👉 Như kéo cung: phải kéo lui mới bắn tới.

• “Đó gọi là ánh sáng vi tế (微明)”: người hiểu Đạo thấy rõ điều vi tế trong nghịch lý – không cưỡng lại dòng tự nhiên mà thuận theo để hóa giải.

• “Mềm thắng cứng, yếu thắng mạnh”: lẽ thường của nước, của gió. Cái mềm dẻo bền hơn cái cứng rắn. 👉 Trong ứng xử, mềm mỏng không phải yếu đuối – đó là trí tuệ biết uốn mình để giữ đạo trung.

• “Cá không nên rời khỏi vực sâu”: ẩn dụ cho sự an trú trong gốc – ra khỏi gốc là mất sinh khí.

• “Vũ khí lợi hại không nên phô”: người trị quốc hay lãnh đạo phải giữ thế, không khoe tài, không để người khác thấy hết sức mình。

• Đạo vận hành theo chu kỳ nghịch lý: muốn tiến phải lùi, muốn mạnh phải biết yếu。
• Hiểu được “ánh sáng vi tế” là biết thuận nghịch mà hành。
• Giữ mình trong gốc, không phô trương sức mạnh – đó mới là bền。

• Nhầm: "Biết lùi" là hèn yếu. Gỡ: Đó là cách lấy sức, như cung giương trước khi bắn.

• Nhầm: "Không phô" là giấu dốt. Gỡ: Là giấu thế, giữ chủ động – không để người khác nắm được điểm mạnh hay yếu của mình。

Chương 36 dạy: trong tự nhiên và đời người, cái đối nghịch lại là nguồn sinh. Biết mềm để thắng cứng, biết giấu để bền lâu – đó là trí sáng, là sức mạnh của người thuận Đạo。

道常無為而無不為。 侯王若能守之，萬物將自化。 化而欲作，吾將鎮之以無名之樸。 夫亦將知足，知足以靜，天下將自定。

道恆無為而無不為。 侯王若能守之，萬物將自化。 化而欲作，吾將鎮之以無名之樸。 夫將無欲，不欲以靜，天下將自定。

• 「常 / 恆」 đều nghĩa là thường hằng, bất biến。
• 「知足」 (WB) ⇆ 「無欲」 (MWD): cùng hướng đến ý “tĩnh tâm, không tham”。

Đạo thường vô vi, mà không gì chẳng được làm. Nếu vua chúa giữ được Đạo ấy, muôn vật sẽ tự hóa. Khi chúng hóa mà muốn động, ta sẽ lấy mộc mạc vô danh mà trấn tĩnh. Khi đã tĩnh, lòng người biết đủ; biết đủ thì tự an, thiên hạ sẽ tự nhiên yên định。

• “Vô vi mà vô bất vi”: Đạo không hành động theo ý riêng, nhưng mọi việc đều do Đạo mà thành. Tự nhiên vận hành không cần mệnh lệnh. 👉 Giống như mùa xuân đến, cây tự nở; không ai ra lệnh cho hoa nở cả.

• “Vua chúa giữ Đạo”: người cầm quyền nếu giữ tâm tĩnh, không can thiệp quá độ, dân tự điều hòa. Đạo trị không ở mệnh lệnh, mà ở gốc vô vi.

• “Hóa mà muốn động”: khi con người hoặc xã hội bắt đầu rối loạn do ham muốn sinh ra, thì cần lấy “mộc mạc vô danh” (樸) để làm yên. Mộc mạc là gốc chưa tách, vô danh là không bị cái tôi xen vào.

• “Biết đủ thì tĩnh, tĩnh thì yên”: khi lòng người thôi tham, không chạy theo được – mất, đúng – sai, thì tự nhiên bình hòa.

• Đạo vận hành tự nhiên, không cần cưỡng làm.
• Khi người lãnh đạo biết vô vi – buông kiểm soát – thì muôn vật tự trật tự.
• Khi lòng người yên, xã hội tự định。

• Nhầm: Vô vi là không làm gì. Gỡ: Vô vi là không cưỡng ép – để việc thuận lẽ tự nhiên.

• Nhầm: Biết đủ là chấp nhận nghèo khó. Gỡ: Biết đủ không ngăn nỗ lực, mà giúp ta hành động không tham, không loạn。

Chương 37 khép lại phần đầu của Đạo Đức Kinh: Đạo vô vi mà vô bất vi, giúp muôn vật tự hóa. Khi lòng người tĩnh và biết đủ, trật tự tự nhiên tự hiện, như trời đất bốn mùa luân chuyển không sai。

上德不德，是以有德； 下德不失德，是以無德。 上德無為而無以為； 下德為之而有以為。 上仁為之而無以為； 上義為之而有以為。 上禮為之而莫之應，則攘臂而扔之。 故失道而後德，失德而後仁，失仁而後義，失義而後禮。 夫禮者，忠信之薄而亂之首。 前識者，道之華而愚之始。 是以大丈夫處其厚，不居其薄；處其實，不居其華。 故去彼取此。

上德不德，是以有德； 下德不失德，是以無德。 上德無為而無以為； 下德為之而有以為。 上仁為之而無以為； 上義為之而有以為。 上禮為之而莫之應，則攘臂而扔之。 故失道而後德，失德而後仁，失仁而後義，失義而後禮。 夫禮者忠信之薄，而亂之首也。 前識者，道之華，而愚之始也。 是以大丈夫處其厚，不居其薄；處其實，不居其華。 故去彼取此。

• Hai bản thống nhất, chỉ khác ở dấu câu và trợ từ, ý nghĩa tương đồng.

Bậc thượng đức không chấp là đức, nên thật có đức; Bậc hạ đức chấp giữ đức, nên chẳng còn đức. Thượng đức vô vi, không vì mà làm; Hạ đức hữu vi, làm mà có ý để làm.

Thượng nhân làm mà không chấp; Thượng nghĩa làm mà có ý chấp; Thượng lễ làm mà không ai ứng, thì vung tay cưỡng ép.

Bởi vậy, mất Đạo rồi mới có Đức; Mất Đức rồi mới có Nhân; Mất Nhân rồi mới có Nghĩa; Mất Nghĩa rồi mới có Lễ.

Lễ là bề mỏng của trung tín, là đầu mối của loạn. Tri thức khôn sớm là hoa của Đạo, là đầu mối của ngu.

Cho nên, bậc đại trượng phu giữ phần dày, không ở phần mỏng; Giữ phần thực, không ở phần hoa。 Bỏ kia, lấy đây。

• “Thượng đức không đức”: người có đức thật không tự cho là có – như nước chảy mà không nghĩ mình đang làm ơn. 👉 Cái chân thật không cần gắn nhãn.

• “Hạ đức hữu vi”: càng cố tỏ ra có đức thì càng xa đức – vì đã xen ý muốn và tự ngã.

• “Thứ tự mất mát”: từ Đạo → Đức → Nhân → Nghĩa → Lễ – càng xuống thì càng hình thức, càng xa gốc. 👉 Khi lòng đã không còn tự nhiên, phải dùng quy tắc để giữ trật tự – mà quy tắc nhiều thì rối loạn sinh.

• “Lễ là đầu mối của loạn”: khi người ta chỉ còn hình thức mà mất chân tâm, lễ nghĩa trở thành vỏ trống – cạnh tranh về vẻ ngoài.

• “Tri thức khôn sớm là hoa của Đạo”: biết nhiều mà không có gốc, dễ sinh kiêu ngạo – trí mà không tĩnh thì thành ngu.

• “Giữ phần dày, bỏ phần mỏng”: sống thật, không phô; chọn gốc, bỏ ngọn; chọn tĩnh, bỏ hoa。

• Đức chân thật là không chấp đức.
• Khi mất Đạo, người ta cần đức để giữ; mất đức, cần nhân; mất nhân, cần nghĩa; mất nghĩa, phải dùng lễ.
• Càng xa gốc, càng nhiều hình thức – sinh loạn.
• Người trí giữ phần dày và thật, không ở phần mỏng và hoa。

• Nhầm: Không cần lễ nghĩa. Gỡ: Lễ có giá trị khi còn gốc thật – chỉ mất nghĩa khi thành vỏ rỗng.

• Nhầm: “Không chấp đức” là buông xuôi. Gỡ: Là làm tự nhiên, không vì danh đức; đó mới là đức thật。

Chương 38 mở đầu phần “Đức kinh”: dạy rằng đức thật không phô, hành động vô danh mới bền. Khi xã hội phải dựa vào lễ nghĩa và hình thức, nghĩa là đã xa Đạo. Giữ phần dày, sống thật – ấy là trở về với gốc。

昔之得一者： 天得一以清； 地得一以寧； 神得一以靈； 谷得一以盈； 萬物得一以生； 侯王得一以為天下貞。 其致之也，謂天無以清將恐裂； 地無以寧將恐發； 神無以靈將恐歇； 谷無以盈將恐竭； 萬物無以生將恐滅； 侯王無以貞將恐蹶。 故貴以賤為本，高以下為基。 是以侯王自稱孤、寡、不穀。 此非以賤為本邪？ 非乎？ 故致數譽無譽。 不欲琭琭如玉，珞珞如石。

昔之得一者： 天得一以清；地得一以寧； 神得一以靈；谷得一以盈； 萬物得一以生；侯王得一以貞。 失之者：天裂，地發，神歇，谷竭，萬物滅，侯王蹶。 故貴以賤為本，高以下為基。 侯王自稱孤寡不穀，非以此乎？ 故致譽無譽。 不欲琭琭如玉，珞珞如石。

• Hai bản gần như trùng, MWD thêm phần liệt kê “失之者” (khi mất Một, tất tan rã).
• “琭琭 / 珞珞” là tiếng tượng hình – chỉ vẻ sáng loáng, phô trương.

Xưa kẻ được Một: Trời được Một nên trong; Đất được Một nên yên; Thần được Một nên linh; Thung lũng được Một nên đầy; Vạn vật được Một nên sinh; Vua chúa được Một nên làm mẫu mực cho thiên hạ.

Nếu trời mất Một, e tan; Đất mất Một, e nứt; Thần mất Một, e tàn; Thung lũng mất Một, e khô; Vạn vật mất Một, e diệt; Vua chúa mất Một, e ngã。

Vì vậy, cao lấy thấp làm nền, quý lấy hèn làm gốc. Cho nên vua xưng “cô”, “quả”, “bất cốc” – chẳng phải để giữ gốc hèn đó sao?

Vì thế, nhiều khen rốt lại không khen. Đừng mong bóng loáng như ngọc, hãy tự nhiên như đá。

• “Được Một”: là hòa với Đạo – không tách lìa. Một ở đây là nguyên khí thống nhất, gốc sinh của vạn vật. 👉 Khi giữ được Một, muôn phần tự hòa; khi mất Một, mọi thứ chia lìa.

• “Cao lấy thấp làm nền, quý lấy hèn làm gốc”: tự nhiên đều dựa trên cân bằng nghịch – sông đổ về biển vì biển ở thấp; cây đứng cao vì rễ ăn sâu xuống đất. 👉 Người biết Đạo không sợ làm thấp, vì thấp là chỗ đứng của bền.

• “Cô, Quả, Bất Cốc”: vua tự hạ mình để giữ lòng dân – lời xưng khiêm nhằm nhắc mình không quên gốc.

• “Không muốn loáng như ngọc, mà như đá”: ngọc sáng đẹp nhưng dễ phô; đá mộc mạc mà bền. Người thuận Đạo giữ tính giản dị, không tô điểm。

• “Một” là gốc thống nhất của vạn vật – khi hợp với Một, mọi sự hòa; khi rời Một, mọi sự tan。
• Thấp là nền của cao, hèn là gốc của quý。
• Khiêm và mộc là cách giữ được Một。

• Nhầm: “Giữ Một” là cố chấp một quan điểm. Gỡ: Là giữ gốc hòa – không cố chấp, mà không rời cốt lõi.

• Nhầm: Khiêm là yếu. Gỡ: Khiêm là biết mình, là sức mạnh tĩnh khiến người khác tự hòa。

Chương 39 dạy: mọi sự trong trời đất đều nhờ hợp với Một mà bền. Giữ được gốc khiêm và giản, ta ở trong Đạo – vững như đá, hòa như nước, sáng mà không loáng。

反者道之動；弱者道之用。 天下之物生於有，有生於無。

反者道之動；弱者道之用。 天下萬物生於有，有生於無。

• Hai bản thống nhất về ý, chỉ khác tiểu tiết “之物 / 萬物”，nghĩa đều là “vạn vật”.

Trở lại là động của Đạo; Mềm yếu là dụng của Đạo。 Muôn vật trong thiên hạ sinh ra từ có; Cái có lại sinh ra từ không。

• “Trở lại là động của Đạo (反者道之動)”: Đạo vận hành bằng cách quay về gốc, không đi thẳng. Mọi sự phát triển đều có lúc trở lại – như trăng tròn rồi khuyết, nước dâng rồi rút. 👉 “Phản” không phải lùi, mà là quay về nguồn để tiếp tục sinh ra mới.

• “Mềm yếu là dụng của Đạo (弱者道之用)”: Đạo không dùng sức mạnh thô, mà vận hành bằng sức mềm – như nước, mềm mà thắng cứng; như gió, nhẹ mà xoay trời.

• “Có sinh từ Không”: “Không” ở đây không phải là trống rỗng hư vô, mà là tiềm năng vô hình – nền tảng sinh ra mọi hiện tượng hữu hình. 👉 Như âm thanh sinh từ im lặng, như hình xuất từ khoảng trống.

• Sức mạnh của Đạo nằm ở phản phục và mềm yếu。
• Sự sống vận hành trong chu kỳ: tiến – lùi, đầy – vơi, sinh – diệt, mà vẫn liên tục。
• “Không” không phải hư vô, mà là gốc sinh của “Có”。

• Nhầm: “Trở lại” là thoái lui. Gỡ: Là trở về nguồn – để tái sinh, không phải từ bỏ。

• Nhầm: “Mềm yếu” là yếu đuối. Gỡ: Là sự linh hoạt và bao dung – sức mạnh tĩnh mà dai。

Chương 40 dạy: Đạo vận hành bằng trở lại và mềm yếu. Mọi sinh diệt, được – mất đều nằm trong nhịp ấy. Hiểu được quy luật quay về và sức mạnh của “Không”, ta sống thuận lẽ tự nhiên, không cưỡng, không mỏi。

上士聞道，勤而行之； 中士聞道，若存若亡； 下士聞道，大笑之。 不笑，不足以為道。 故建言有之： 明道若昧，進道若退，夷道若纇； 上德若谷，大白若辱，廣德若不足； 建德若偷，質真若渝，大方無隅，大器晚成； 大音希聲，大象無形； 道隱無名。 夫唯道，善貸且成。

上士聞道，勤而行之； 中士聞道，若存若亡； 下士聞道，大笑之。 不笑，不足以為道。 故有言曰： 明道若昧，進道若退，夷道若纇； 上德若谷，大白若辱，廣德若不足； 建德若偷，質真若渝，大方無隅，大器晚成； 大音希聲，大象無形； 道隱無名。 夫唯道，善貸且成。

• Hai bản hầu như thống nhất, chỉ khác cách chấm câu và một số từ nối nhỏ (“建言有之 / 有言曰”).

Bậc thượng sĩ nghe Đạo, chăm chỉ mà hành; Bậc trung sĩ nghe Đạo, như có như không; Bậc hạ sĩ nghe Đạo, cười lớn. Nếu không bị cười, chưa đủ là Đạo.

Cho nên, lời xưa nói: Đạo sáng trông như tối, Tiến trông như lùi, Bằng phẳng trông như gồ ghề； Đức cao như thung lũng, Sạch trắng như bị nhơ， Đức rộng như chưa đủ； Đức lập như vụng trộm， Thật chất như biến đổi； Vuông lớn mà không góc， Đồ lớn thành chậm； Âm lớn ít tiếng， Hình lớn vô tướng； Đạo ẩn mà không tên。 Chỉ có Đạo – cho khắp mà thành khắp。

• “Ba hạng người nghe Đạo”: phản ánh ba trình độ nhận thức.

  • Bậc thượng sĩ: nghe liền hành – trực giác thông với Đạo。
  • Bậc trung sĩ: do dự – trí còn phân hai。
  • Bậc hạ sĩ: cười – vì thấy Đạo nghịch lý với thói thường。

• “Không bị cười, chưa đủ là Đạo”: vì Đạo thường ngược với thói quen thế tục. Nếu ai cũng dễ hiểu, thì đó không còn là Đạo nữa。

• “Đạo sáng như tối, tiến như lùi”: Đạo không phô trương; cái sáng thật thường ẩn trong cái tối; cái tiến thật có vẻ như lùi。 👉 Giống như nước: chảy xuống thấp mà làm lợi cho muôn vật。

• “Đức cao như thung lũng”: người có đức thật giống thung lũng – khiêm, thấp, nhận hết mà không đầy。

• “Đạo ẩn vô danh”: không tên, không hình, không cần tỏ ra – nhưng mọi thành tựu đều từ đó mà ra。

• Đạo thật thường trái nghịch với cái nhìn thế tục。
• Cái sáng, cái lớn, cái bền – đều ẩn sau vẻ đơn giản, chậm, ít lời。
• Người hiểu Đạo không cần chứng minh; chỉ lặng lẽ mà thành。

• Nhầm: Đạo khó hiểu nên xa rời thực tế。 Gỡ: Đạo chỉ đơn giản – sống thuận tự nhiên, không cưỡng, không phô。

• Nhầm: “Thành chậm” là trì trệ。 Gỡ: Cái lớn cần thời gian, như cây to phải nhiều năm mới cắm rễ vững。

Chương 41 dạy: Đạo thường nghịch với mắt người đời. Cái thật sáng không cần chiếu, cái thật lớn không cần phô. Người hành Đạo giữ tĩnh, chậm, ít lời – mà việc tự nhiên thành。

道生一，一生二，二生三，三生萬物。 萬物負陰而抱陽，沖氣以為和。 人之所惡，唯孤寡不穀，而王公以為稱。 故物或損之而益，或益之而損。 人之所教，我亦教之： 強梁者不得其死，吾將以為教父。

道生一，一生二，二生三，三生萬物。 萬物負陰抱陽，以沖氣為和。 人之所惡，孤寡不穀，王公以為稱。 故有損益之說： 或損而益，或益而損。 人之所教，我亦教之： 強梁者不得其死，此以為教父。

• Hai bản thống nhất ý. Một số khác biệt nhỏ về trật tự từ, không đổi nghĩa.

Đạo sinh Một, Một sinh Hai, Hai sinh Ba, Ba sinh muôn vật。 Muôn vật mang âm mà ôm dương, giao hòa bằng khí trung. Người đời ghét những tên “cô, quả, bất cốc”, mà vua chúa lại lấy làm xưng hiệu。 Vì vậy, có lúc giảm mà thêm, có lúc thêm mà giảm。 Người đời dạy, ta cũng dạy: Kẻ hung bạo sẽ chẳng được chết lành — đó là bài học của Đạo。

• “Đạo sinh Một”: Một là Thái cực, là nguyên khí đầu tiên. Từ Một sinh ra Hai (âm – dương), Hai sinh ra Ba (âm – dương – hòa), rồi Ba sinh muôn vật。 👉 “Ba” ở đây tượng trưng cho sự cân bằng, sự sống động – khi hai cực gặp nhau, có trung khí thì mới sinh ra vạn vật。

• “Âm và Dương giao hòa”: Mọi vật trong trời đất đều nhờ sự kết hợp giữa hai mặt đối nghịch mà tồn tại. Không có đối lập, không có sinh。

• “Cô, Quả, Bất Cốc”: danh xưng khiêm của vua chúa – tự nhận mình thiếu thốn để giữ lòng dân, trái với thói đời ưa tôn vinh。

• “Giảm mà thêm, thêm mà giảm”: trong tự nhiên, khi đầy thì vơi, khi vơi lại đầy. Biết thuận chu kỳ ấy là biết sống theo Đạo。

• “Kẻ hung bạo không chết lành”: sức mạnh cưỡng bức trái Đạo, cuối cùng tự hủy. Bài học của Đạo là mềm thắng cứng, hòa thắng bạo。

• Đạo là nguồn gốc sinh hóa của vạn vật.
• Sự sống nảy sinh từ đối lập và hòa hợp.
• Khiêm tốn, nhu thuận là cách sống thuận Đạo.
• Bạo cường, cưỡng ép là nghịch Đạo, tự diệt。

• Nhầm: “Một sinh hai, hai sinh ba” là lý số huyền bí. Gỡ: Đây là ẩn dụ cho sự sinh hóa tự nhiên của Đạo – từ đơn nhất đến đa dạng.

• Nhầm: “Giảm mà thêm” chỉ về vật chất. Gỡ: Nói về tinh thần – càng buông bớt, càng đủ đầy。

Chương 42 dạy: Đạo là gốc sinh, đời là sự hòa của đối cực. Khi sống thuận chu kỳ tăng – giảm, giữ nhu thay bạo, ta hòa với Đạo và an trong mọi biến đổi。

天下之至柔，馳騁天下之至堅。 無有入無間。 吾是以知無為之有益。 不言之教，無為之益，天下希及之。

天下之至柔，馳騁天下之至堅。 無有入於無間。 是以吾知無為之有益。 不言之教，無為之益，天下希能及之。

• Hai bản giống nhau, chỉ khác cách dùng “於 / 之” và “希及 / 希能及”，ý không thay đổi.

Cái mềm nhất trong thiên hạ, chạy khắp cái cứng nhất trong thiên hạ. Không có gì mà không thể xuyên qua chỗ không khe hở. Bởi thế, ta biết lợi của vô vi. Dạy không lời, lợi của vô vi – trong thiên hạ, hiếm ai đạt được。

• “Cái mềm thắng cái cứng”: nước, gió, thời gian – đều mềm mà thắng được đá, thép, núi. Mềm không đối kháng, nên không gãy.

• “Không có gì không xuyên qua”: Đạo như nước – nhu hòa, không cố chen nhưng len vào mọi chỗ. 👉 Người thuận Đạo không tranh, nhưng đâu cũng đến, việc nào cũng thành.

• “Lợi của vô vi”: hành động không cưỡng ép, nên không tổn; làm mà không làm – đó là sức mạnh bền nhất.

• “Dạy không lời”: dạy bằng gương sống, bằng khí chất, không bằng lời răn. Ảnh hưởng tự nhiên, không cần ép。

• Cái mềm là biểu hiện của sức mạnh thực sự.
• Vô vi không phải thụ động, mà là hành động thuận tự nhiên.
• Dạy không lời là đạo giáo cao nhất – khiến người tự ngộ。

• Nhầm: Mềm là yếu, không dám đối đầu。 Gỡ: Mềm là cách tiếp cận thông minh – uyển chuyển để thắng dài lâu。

• Nhầm: Vô vi là không hành động。 Gỡ: Là làm mà không cưỡng, không xen ý muốn cá nhân。

Chương 43 dạy: cái mềm yếu mới là gốc của bền lâu. Vô vi là hành động thuận tự nhiên, không ép mà thành; dạy không lời là đức lớn nhất của người hiểu Đạo。

名與身孰親？ 身與貨孰多？ 得與亡孰病？ 是故甚愛必大費，多藏必厚亡。 知足不辱，知止不殆，可以長久。

名與身孰親？身與貨孰多？得與亡孰病？ 是故甚愛必大費，多藏必厚亡。 知足不辱，知止不殆，可以長久。

• Hai bản thống nhất hầu như hoàn toàn, chỉ khác dấu ngắt câu。

Danh với thân, cái nào thân thiết hơn？ Thân với của, cái nào quý hơn？ Được và mất, cái nào hại hơn？

Cho nên: quá yêu thì tốn nhiều, quá tích thì mất lớn。 Biết đủ thì không nhục，biết dừng thì không nguy。 Như thế mới có thể lâu dài。

• “Danh với thân, thân với của”: đặt câu hỏi để soi lại giá trị thật. Danh chỉ là tiếng, của chỉ là vật; chỉ có thân và tâm là gốc sống。

• “Được và mất, cái nào hại hơn”: khi quá chấp vào được, tâm đã bắt đầu mất. Vì được nhiều thì lo nhiều; mất thì khổ – cả hai đều là lệ thuộc。

• “Quá yêu thì tốn, quá tích thì mất”: càng giữ, càng sợ mất; càng sợ mất, càng mỏi mệt. Mọi cực đoan đều dẫn đến hao tổn。

• “Biết đủ thì không nhục”: biết dừng ở điểm hài lòng, không chạy theo vô tận.

• “Biết dừng thì không nguy”: ai cũng có giới hạn – dừng đúng lúc là trí tuệ tự bảo toàn。

• Đạo dạy nhìn lại cái thật của mình – thân và tâm quý hơn danh và của。
• Quá ham sẽ mệt, quá giữ sẽ mất。
• Biết đủ, biết dừng – ấy là nền của bình an và lâu bền。